Przedwojenna laska turystyczna z nabijkami i inne pamiątki z wędrówek po Dolnym Śląsku Marian Twardowski

Ciekawym przykładem poznawania historii jest uwieczniona na fotografiach przedwojenna laska turystyczna, na której znajduje się kilkanaście metalowych plakietek. Każda z nich przedstawia w sposób graficzny pewną atrakcję turystyczną, jaką zwiedził i chciał upamiętnić na lasce jej właściciel. Z czasem zamocowana na trzonku laski zgromadzona kolekcja: „mogła wywołać zachwyt i nutkę zazdrości u innych wędrownych turystów”.

Poszczególne nabijki przedstawiają następujące obiekty:

Eulenbaude. Schronisko Sowa położone na południowym stoku Wielkiej Sowy (1015 m n.p.m.) Przed wojną schroniskiem zarządzało Towarzystwo Sowiogórskie w Dzierżoniowie, natomiast jego prowadzeniem zajmowali się dzierżawcy. Na blaszce widnieje imię i nazwisko jednego z najemców – Fritza Nicolasa, który tę funkcję sprawował od 1915 roku do 30 września 1940 roku. Wieżę na Wielkiej Sowie zwano wówczas wieżą Bismarcka, po 1945 roku – przez pewien czas – nosiła nazwę imienia Władysława Sikorskiego.

Fürstenstein Schloss. Zamek Książ. Został wzniesiony przez Piasta Śląskiego księcia Bolka I Surowego w latach 1288-1292, w miejscu istniejącego wcześniej grodu. Od 1509 roku zamkiem władał śląski ród Hobergów (w 1714 roku zmieniono brzmienie nazwiska na Hochberg). Średniowieczna warownia była wielokrotnie przebudowywana, stąd też widoczne są tu wszystkie style architektoniczne. Zamek Książ jest jedną z najpiękniejszych i największych rezydencji arystokratycznych w Polsce i w Europie.

Kynsburg. Zamek Grodno położony jest na szczycie góry Chojna (450 m n.p.m.) na styku Gór Wałbrzyskich i Sowich. Według tradycji został wzniesiony przez Piasta Śląskiego księcia Bolka I Surowego, w końcu XIII wieku, na miejscu dawnego grodu. Na początku XIV wieku rozbudował go jego wnuk Bolko II Mały. Obecnie z tego miejsca bierze początek Szlak Zamków Piastowskich na Dolnym Śląsku, który łączy kilkanaście zamków o piastowskim rodowodzie.

Zobtengebirge – Bismarckturm. Góra Ślęża – Kolumna Bismarcka. Wieżę o wysokości 15 metrów zbudowano z lokalnego granitu w latach 1906-1907. Jej uroczyste otwarcie miało miejsce 21 czerwca 1907 roku. Po drugiej wojnie światowej staraniem Towarzystwa Ślężańskiego została ona odremontowana i udostępniona turystom w 1990 roku. Obecnie wieża widokowa „Wieżyca”.

Heuscheuer. Szczeliniec Wielki. Najwyższy szczyt w Górach Stołowych (919 m n.p.m.) Prowadzi przez niego trasa turystyczna – pocięty szczelinami skalny labirynt. Widok formy skalnej „Wielbłąd” („Kamel”). Na drugim planie forma skalna „Fotel Pradziada” („Grossvaterstuhl”) z drewnianymi schodami i pomostem widokowym.

Adersbach. Adrszpaskie Skalne Miasto (Czechy). Formy skalne „Starosta” i „Starościna”.

Adersbacher Felsen – Zuckerhut. Adrszpaskie Skalne Miasto (Czechy). Forma skalna „Głowa Cukru” (przypomina cukier stopiony do formy stożka zaokrąglonego na szpicu).

Adersbach Weckelsdorfer Felsen – Eingang. Adrszpach, Teplickie Skalne Miasto – wejście główne do skalnego labiryntu. Adrszpaskie i Teplickie Skały (Czechy) tworzą wspólny rezerwat przyrody – Skalne Miasto. Oddziela je liczący cztery kilometry Wilczy Wąwóz

Bad Altheide. Polanica Zdrój. Największy zespół uzdrowiskowy Kotliny Kłodzkiej. Fasada budynku sanatorium „Kurhaus” wzniesionego w 1909 roku przy Parku Zdrojowym. W tym czasie obiekt dysponował 130 pokojami oraz zakładem przyrodoleczniczym z pełnym wyposażeniem. Obecnie mieści się w nim Szpital Uzdrowiskowy „Wielka Pieniawa”.

Rosenbaude. Schronisko Różanka położone w paśmie Gór Ołowianych, koło Kaczorowa. Alexander von Humbolt (1769-1869), podróżnik, przyrodnik, jeden z twórców współczesnej geografii, zaliczył widok z Różanki do jednego ze stu najpiękniejszych na świecie. Schronisko cieszyło się ogromną popularnością wśród mieszkańców dawnego Wrocławia. Po wojnie zrujnowany budynek w wyniku podpalenia został całkowicie zniszczony przez ogień,w nocy z 23 na 24 marca 1946 roku.

Lübeen – Jägerkaserne. Lubin – budynek koszarowy 3. Batalionu Strzelców (Brandenburski). Imponująca neogotycka budowla spłonęła w 1945 roku, a kilka lat później została rozebrana.

„Riesengebirge”. „Karkonosze”. Powyżej sylwetka głowy jelenia. Karkonosze to najwyższe i największe pasmo Sudetów. Rozciągające się na pograniczu polsko-czeskim, na przestrzeni około 40 kilometrów.

Od powojnia laska turystyczna była w posiadaniu Mieczysława Lisika (1886-1976), przesiedleńca z Kresów Wschodnich. Mieczysław Lisik urodził się we Lwowie 1 maja 1886 roku. Mieszkał w Winnikach (niedaleko Lwowa) gdzie pracował w Państwowej Fabryce Wyrobów Tytoniowych. Rodzinny dom opuścił pod koniec 1945 roku. Do Świdnicy przybył razem z córką w lipcu 1946 roku i zamieszkał przy ulicy Waleriana Łukasińskiego. Następnie podjął pracę w hartowni w Państwowej Fabryce Liczników i Zegarów Elektronicznych (kilka lat później fabryka zmieniła nazwę na Zakłady Wytwórcze Aparatury Precyzyjnej A-6, w skrócie ZWAP). Warto wspomnieć, że był on także amatorem wędrówek po górskich szlakach. Przypominają o tym umieszczone na trzonku laski trzy metalowe plakietki z napisami w języku polskim.

Przedstawiają one:

Zamek Chojnasty (Chojnik) w Karkonoszach. Nazwa Chojnasty funkcjonowała w latach 1945-1948. Po zakończeniu drugiej wojny światowej tysiące miejsc na Ziemiach Zachodnich otrzymało polsko brzmiące nazwy. Nowa władza chciała w ten sposób podkreślić przynależność tych ziem do Polski. Temu celowi służyły również wydawane w tym czasie publikacje, takie jak: „Piastowski zamek Chojnasty Kynast koło Jeleniej Góry” autorstwa Józefa Sykulskiego z 1946 roku, Alfons Szyperski „Świdnica miasto staropolskiej architektury” – Spółdzielnia Wydawnicza Wałbrzych, 1947 rok. Zamek Chojnik zbudował w latach 1353-1364 książę Bolko II Mały na miejscu wcześniejszego dworu myśliwskiego. Warownia obronna wzniesiona na wysokim skalistym wzgórzu, stała się inspiracją do powstania legendy o złej Kunegundzie, córce pana na Chojniku. Postanowiła ona, że jej mężem będzie rycerz, który w pełnej zbroi, na koniu przejedzie po szczycie murów wokół zamku. Jej kaprys doprowadził do śmierci wielu młodych rycerzy. Gdy jeden ze śmiałków sprostał temu zadaniu, wzgardził ręką okrutnej kobiety i odjechał. Kunegunda nie mogąc znieść upokorzenia rzuciła się z zamkowej wieży w przepaść.

Bierutowice Świątynia Wang. Unikatowy zabytek skandynawskiej architektury sakralnej. Kościół w połowie XIX wieku został przeniesiony z Norwegii z miejscowości Wang – w Karkonosze do Karpacza. Nazwa Bierutowice funkcjonowała w latach 1946-2017. Obecnie Karpacz Górny.

Sylwetka głowy jelenia, poniżej napis: „Śnieżka 1605 m n.p.m.” Śnieżka jest najwyższym szczytem Karkonoszy i całych Sudetów.

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze powstało w 1950 roku.

W latach 50. w Świdnicy działało kilka kół PTTK, skupionych przeważnie przy dużych zakładach przemysłowych: Koło nr 1 – przy Zakładach Elektrotechniki Motoryzacyjnej; Koło nr 2 – przy Fabryce Wagonów „Świdnica”; Koło nr 3 – przy Świdnickiej Fabryce Urządzeń Przemysłowych.

16 listopada 1955 roku odbyło się w Świdnicy I Walne Zebranie organizacyjno-wyborcze Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Domu Kultury przy ulicy Jagiellońskiej z udziałem 73 członków – założycieli. Jego celem było między innymi założenie w Świdnicy własnego Oddziału PTTK. Zgromadzeni postanowili, dzięki przychylności władz miasta, wyremontować i zagospodarować Oddział PTTK w zabytkowym pomieszczeniu dawnej apteki – Rynek 44. Dalszy rozwój turystyki sprzyjał powstawaniu kół PTTK, do których należała też młodzież szkolna. Jednym z nich było Szkolne Koło PTTK „Pełzaki”, założone w latach 70. przez uczniów Technikum Elektrycznego przy Zespole Szkół Zawodowych nr 2 (od 1984 roku placówka ta nosi nazwę Zespól Szkół Budowlano-Elektrycznych im. Jana III Sobieskiego w Świdnicy). Inicjatorem powstania Koła PTTK nr 40 w Świdnicy, był Zbigniew Wiącek. Osoby należące do koła posiadały książeczki GOT, potwierdzone przez Terenowy Referat Weryfikacyjny GOT. Służyły one do zbierania punktów dla zdobywających Górską Odznakę Turystyczną.

Szlak Zamków Piastowskich – 150 kilometrów śladami średniowiecznych warowni w Sudetach. Prowadzi on od zamku Grodno do zamku Grodziec. Warto w tym miejscu wspomnieć o jeszcze jednej warowni z piastowskim rodowodem, która znajduje się daleko od wyżej wymienionego szlaku. W pobliżu Borówkowej Góry (Czechy) leży historyczne miasteczko Javornik. Ponad miastem na skalistym wzgórzu wznosi się zamek zbudowany przez piastowskiego księcia Bolka I Surowego. Na ozdobnej kracie okalającej studnię Javornickiego rynku został umieszczony herb księstwa świdnickiego. Przedstawia on na srebrno-złotej tarczy czerwono-czarnego orła dzielonego w słup ze srebrną przepaską na piersi. Nad herbem widnieje napis – w tłumaczeniu na język polski brzmi następująco: „Bolko I świdnicki 1255-1301 (książę świdnicko-jaworski). Pierwszy właściciel zamku w Javorniku”. W 1348 roku Bolko II Mały sprzedał go wrocławskiemu biskupowi Przecławiowi z Pogorzeli. Od tego czasu aż do 1945 roku był własnością biskupów wrocławskich.

Korona Gór Polskich została zatwierdzona 13 grudnia 1997 roku. Na jej listę wpisano 28 najwyższych szczytów wszystkich pasm górskich w Polsce. Na Dolnym Śląsku znajduje się 15 szczytów. Najniższy z nich to góra Ślęża, której symbolem jest starożytna rzeźba kultowa ze znakiem ukośnego krzyża na brzuchu. Posąg umieszczono na szczycie Ślęży w 1903 roku, obok kościoła – obecnie pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. We wnętrzu świątyni, pod posadzką, można zobaczyć relikty piastowskiego zamku, wzniesionego przez księcia Bolka II Małego. Jeszcze wcześniej na „świętej górze” pogan możnowładca Piotr Włast założył około 1138 roku klasztor pw. Panny Marii, w którym osiedlili się augustianie z Arrouaise (Flandria). Do wyróżniających się pasm górskich w Sudetach należą Góry Stołowe. Duża atrakcyjność krajobrazu sprawia, że posiadają one bardzo rozbudowaną sieć pieszych szlaków turystycznych. Warto jeszcze raz wspomnieć, iż na turystycznej lasce widnieją cztery metalowe plakietki ukazujące piękno form skalnych Gór Stołowych na: Szczelińcu Wielkim, w Teplickim i Adrszpaskim Skalnym Mieście. W pobliskich Broumowskich Ścianach (zaliczane do Gór Stołowych) na szczycie Koruna można zobaczyć wykutą w piaskowcu godną uwagi płaskorzeźbę. Przedstawia ona średniowieczną koronę z czterema kwiatonami (widoczne są trzy) w kształcie heraldycznej lilii.

Szlak Cysterski jest to trasa turystyczna wytyczona na terenie Europy i obejmuje ona klasztory zakonu cystersów. Do Polski cystersi przybyli w połowie XII wieku. Na Dolny Śląsk sprowadził ich Bolesław I Wysoki książę Śląska, który ufundował i uposażył klasztor cystersów w Lubiążu. We wzniesionym z ogromnym rozmachem opactwie znajdowały się dzieła Michaela Willmanna – największego malarza baroku na Śląsku, zwanego „Śląskim Rembrandtem”. Porównywano go z Apellesem – największym malarzem starożytności. W latach 1661-1663 artysta stworzył dla kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny w Lubiążu dziewięć monumentalnych płócien „Męczeństwa Apostołów”. Dzieła tego cyklu rozsławiły imię artysty w Europie. Rozproszone po 1945 roku prace Willmanna można było obejrzeć na wystawie poświęconej jego twórczości „Willmann. Opus magnum” w niezwykłym wnętrzu modernistycznego Pawilonu Czterech Kopuł, we Wrocławiu (od 22 grudnia 2019 roku do 26 kwietnia 2020 roku). Okazałe budowle cysterskie w Lubiążu, w Henrykowie i w Krzeszowie (Europejska Perła Baroku) stały się także miejscem wiecznego spoczynku przedstawicieli dynastii Piastów Śląskich. Bogatą symbolikę, której tematem jest gloryfikacja piastowskiego rodu można zobaczyć na freskach w kaplicy książęcej w Lubiążu. Uwagę zwracają wizerunki orłów: czarny orzeł gubiący pióra – symbol odnowienia dynastii, czarny orzeł unoszący się ku słońcu – symbol wiecznego trwania dynastii, czarny orzeł śląski siedzący wśród skał – symbol przezorności władzy. W opactwie cysterek w Trzebnicy spoczęła święta Jadwiga – patronka Śląska. Jej syn Henryk II Pobożny zginął w bitwie pod Legnicą w 1241 roku. Został pochowany w ufundowanym przez siebie klasztorze franciszkańskim pw. św. Jakuba we Wrocławiu. Pod koniec drugiej wojny światowej jego płytę nagrobną przeniesiono do kościoła we wsi Wierzbna, na Dolnym Śląsku. W 1948 roku znalazła stałe miejsce w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Na dole płyty znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca leżącego pod stopami księcia Tatara. Uwagę przykuwa chwyt kopii wsparty na karku mongolskiego wojownika. Scena ta ma również symboliczny wymiar. Innym ciekawym zabytkiem jest główny portal kościoła pw. św. Jadwigi w Legnickim Polu, który jest wspomnieniem przegranej bitwy. Dekoracja rzeźbiarska nawiązuje do batalii z 9 kwietnia 1241 roku, gdy armia Henryka II Pobożnego starła się z tatarami. Tragiczna w skutkach bitwa na długie lata odsunęła zjednoczenie piastowskich dzielnic i pogłębiła jeszcze bardziej rozbicie dzielnicowe. Księstwo wrocławskie rozpadło się na trzy mniejsze: wrocławskie, legnickie i głogowskie.

W reprezentacyjnym pomieszczeniu jaworskiego ratusza można podziwiać największe na Dolnym Śląsku witraże zainstalowane w budynku świeckim. Zostały one zamówione i wykonane w Königliche für Glasmalerei-Instytut w Berlinie w 1897 roku. „Bogaty program ikonograficzny, wyborna kompozycja całości, która składa się z 12 przedstawień ujętych w bordiury oraz kunsztowna kolorystyka stawiają dzieło jaworskie w rzędzie najlepszych realizacji witrażowych drugiej połowy XIX wieku na Śląsku”. Barbara Skoczylas-Stadnik: „Z dziejów jaworskiego ratusza. Sala rajców”.

Jedna z kwater wschodniego witraża przedstawia orła śląskiego. Jest to czarny orzeł w złotym polu z przepaską w kształcie półksiężyca z krzyżem, która nazywana jest powszechnie przepaską henrykowską. Półksiężyc z krzyżem był osobistym znakiem księcia Henryka Brodatego. Podczas długiego panowania Henryk Brodaty położył gospodarcze fundamenty pod potęgę Śląska. Region ten stał się wówczas najlepiej rozwiniętą dzielnicą ziem polskich. Należy wspomnieć, że jego prawnukiem był Bolko I Surowy. Na witrażu w oknie zachodnim uwagę zwraca, zajmująca trzy pola, panorama Jawora. Po jej dwóch stronach zostały umieszczone herby: (po lewej stronie) herb księstwa jaworskiego, biało-czerwona szachownica oraz (po prawej stronie) herb Jawora, ukazujący świętego Marcina dzielącego się swym płaszczem z ubogim żebrakiem, który później okazał się przebranym Jezusem. Historia ta symbolizuje dobroć, hojność i gotowość niesienia pomocy potrzebującym. W górnej części witraża na tle gałęzi dębu widnieją herby miast śląskich: Bolkowa, Złotoryi, Legnicy, Świdnicy, Strzegomia i Kamiennej Góry.

Z Dolnego Śląska pochodzi wiele osób, które na trwale zapisały się na kartach historii. Z pewnością do ich grona należy wybitny mąż stanu Arnoszt z Pardubic (1297-1364). Był postacią niezwykle ważną nie tylko dla ziemi kłodzkiej, ale i całej Europy Środkowej. Uważany jest za współfundatora i założyciela Uniwersytetu Karola w Pradze, gdzie jako pierwszy pełnił funkcję kanclerza. W 1344 roku rozpoczął budowę katedry świętego Wita w Pradze. W tej świątyni 28 lipca 1353 roku Arnoszt z Pardubic – pierwszy arcybiskup Pragi – koronował Annę Świdnicką na królową czeską. Arnoszt z Pardubic zmarł 30 czerwca 1364 roku. Zgodnie ze swoją wolą spoczął w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kłodzku w jego ulubionym mieście. W świątyni oprócz średniowiecznego nagrobka biskupa (z biegiem czasu uległ destrukcji marmur) znajduje się pomnik ukazujący klęczącego Arnoszta, autorstwa Johanna Jandy, z 1870 roku. Z okazji obchodów 640. rocznicy śmieci Arnoszta z Pardubic, w 2004 roku rzeźbiarz Gerard Koch, profesor Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, wykonał kopię nadszarpniętego zębem czasu nagrobka. Ufundował go Komitet Odnowy Kłodzkiej Fary, z udziałem parafii i burmistrza miasta Kłodzka. W 2005 roku kopię nabyło do swoich zbiorów Muzeum Ziemi Kłodzkiej. Ciekawostką jest to, że ten sam artysta w 1967 roku wykonał na zlecenie Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy kopie płyt nagrobnych książąt świdnicko-jaworskich Bolka I Surowego i Bolka II Małego.

Interesującym elementem dziedzictwa kulturowego Dolnego Śląska są kamienne krzyże zwane „pokutnymi” lub „pojednania”. Stanowią one zabytki dawnego prawa karnego. Wyróżniającą się osobą, która popularyzowała wiedzę na ten temat był Andrzej Scheer (1949-2010). Opisał on i sfotografował setki kamiennych krzyży w Polsce i Europie, głównie w Niemczech, Czechach i Austrii. 6 października 1985 roku założył Ogólnopolski Klub Badaczy i Miłośników Krzyży Pokutnych i Rzeźb Przydrożnych przy Oddziale PTTK w Świdnicy. Systematycznie (co pół roku) organizował trzydniowe tzw. „Biesiady Pokutne”. W sumie odbyło się 46 biesiad. Brali w nich udział pasjonaci historii z całej Polski a niejednokrotnie z krajów sąsiednich. Należy wspomnieć, że Andrzej Scheer zajmował się także rozpoznawaniem, inwentaryzacją, fotografowaniem oraz opracowaniem zabytków Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem okolic Świdnicy. Przez szereg lat przewodniczył Komisji Opieki nad Zabytkami Oddziału PTTK w Świdnicy i przez ponad trzydzieści lat był członkiem komitetu redakcyjnego „Rocznika Świdnickiego”. 1 grudnia 2011 roku Uchwałą Zarządu Oddziału Wojskowego PTTK w Chełmie został wprowadzony w życie regulamin do ustanowionej odznaki turystycznej – Szlakiem Andrzeja Scheera. 27 wrześniu 2019 roku podczas XI sesji Rady Miejskiej w Świdnicy wyrażono zgodę na nadanie rondu u zbiegu ulic: Mikołaja Kopernika, Okrężnej i Przemysłowej – imienia Andrzeja Scheera.

Świdnica to drugie miasto (po Wrocławiu) na Dolnym Śląsku z największą liczbą zabytków. Wiele z nich odzyskało dawny blask. Warto wspomnieć, że po 45 latach oczekiwań wieża ratuszowa ponownie powróciła w malowniczy krajobraz miasta (zawaliła się 5 stycznia 1967 roku). Jej uroczyste otwarcie odbyło się 11 listopada 2012 roku. Nowa wieża wznosi się na wysokość 58 metrów. Zewnętrzny taras widokowy położony jest na wysokości 38 metrów. Z tarasu można podziwiać: miasto, Masyw Ślęży oraz pasma Sudetów. Innym zasługującym na uwagę wydarzeniem była odbudowa zabytkowej altany w Parku Młodzieżowym. Po drugiej wojnie światowej zwanej popularnie „wieżyczką”. Została wybudowana w 1875 roku w miejscu zniwelowanej Fleszy Ceglanej z inicjatywy podpułkownika Riebla, radnego miejskiego, od którego nazwiska miejsce to nazwano – Riebelshöhe. W 2005 roku ze względu na zły stan techniczny całego obiektu ogrodzono go płotem, a w 2007 roku usunięto uszkodzoną drewnianą konstrukcję. W ramach rewitalizacji Parku Młodzieżowego przywrócono jej dawny wygląd. Zainstalowano poręcze, barierki oraz oświetlenie, które podkreśla kształt i architekturę parkowej altany stojącej na kamienno-ziemnym podwyższeniu. Uroczyste otwarcie tego pełnego uroku zakątka miało miejsce 9 listopada 2022 roku.