Miejsca pamięci żołnierzy niemieckich poległych na frontach pierwszej wojny światowej w Świdnicy ▪ Marian Twardowski

„Śmierć żołnierza na polu walki różni się od innych zgonów. Żołnierz oddaje życie w walce za innych. Jest to specyficzny wariant poświęcenia jednostki na rzecz ogółu, który reprezentuje naród lub państwo. Najczęściej ginie on z dala od rodziny, domu i bliskich. Ten akt heroizmu ma niewątpliwy wpływ na kwestię pogrzebu bohatera, a potem pamięci i kultu pośmiertnego.”

Jan Schubert.

Idea uczczenia żołnierzy, którzy polegli i zostali niezidentyfikowani z imienia i nazwiska narodziła się przed zakończeniem pierwszej wojny światowej we Francji. Francis Simon (1850-1937), lider lokalnego stowarzyszenia Le Souvenir français, naznaczony śmiercią najstarszego syna Henri (porucznik, dowódca pierwszej kompanii 47. Pułku Piechoty w Saint-Malo, poległ 16 czerwca 1915 roku, w Pas-en-Artois, drugi syn Maurice, brygadier 27. Pułku Dragonów, został poważnie ranny w Parroy), 26 listopada 1916 roku podczas uroczystości patriotyczno-religijnej na cmentarzu w Rennes wygłosił uroczyste przemówienie, w którym jako pierwszy wystąpił z ideą hołdu narodowego dla nieznanego żołnierza. Jego zamysł został podjęty przez rząd francuski dopiero po zakończeniu wojny. 8 listopada 1920 roku, Izba Deputowanych i Senat jednogłośnie przegłosowały projekt wystawienia w Panteonie trumny z ciałem nieznanego żołnierza i pochówku pod Łukiem Triumfalnym. Kilka dni później 11 listopada trumnę przewieziono do Paryża, aby 28 stycznia 1921 roku, o godzinie ósmej rano, uroczyście złożyć ją pod Łukiem Triumfalnym. Na ozdobnej płycie wyryto napis – w tłumaczeniu na język polski brzmiący następująco: „Tu spoczywa żołnierz francuski, który poległ za ojczyznę 1914-1918”. W Anglii szczątki niezidentyfikowanego brytyjskiego żołnierza spoczęły w Opactwie Westminsterskim 11 listopada 1920 roku. Wzorując się na podobnych inicjatywach Francji i Wielkiej Brytanii, Kongres Stanów Zjednoczonych uchwałą z 4 marca 1921 roku zezwolił na wzniesienie Grobu Nieznanego Żołnierza. W Warszawie, 2 listopada 1925 roku, w grobowcu pod kolumnadą Pałacu Saskiego złożono trumnę z ciałem bezimiennego obrońcy Lwowa. Na wierzchu ułożono płytę nagrobną z napisem „TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI POLEGŁY ZA OJCZYZNĘ”.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że na świecie w 28 krajach znajdują się groby nieznanego żołnierza.

Światowy konflikt 1914-1918 zwany Wielką Wojną zbierał krwawe żniwo na wszystkich frontach. Pochłonął życie prawie dziesięć milionów żołnierzy. Większość z nich spoczęła z dala od rodzin i ziemi ojczystej. Po zakończeniu wojny w wielu krajach Europy przyjął się zwyczaj stawiania symbolicznych pomników, pamiątkowych tablic ku czci żołnierzy, którzy oddali swoje życie za ojczyznę. We Francji poświęcone im miejsca pamięci wzniesiono w trzydziestu tysiącach gmin. Również w Niemczech stały się one ważnym elementem krajobrazu – miast, miasteczek i wsi. W Świdnicy do naszych czasów przetrwało kilka miejsc i obiektów – w różnym stanie zachowania – upamiętniających niemieckich żołnierzy, którzy polegli na frontach pierwszej wojny światowej.

Park Młodzieżowy

24 sierpnia 1920 roku na Cmentarzu Garnizonowym w Świdnicy poświęcono głaz z wykutym wizerunkiem Krzyża Żelaznego (odznaczenie wojskowe – pruskie, potem niemieckie – przyznawane za męstwo na polu walki lub sukcesy dowódcze, ustanowione 10 marca 1813 roku we Wrocławiu przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III) oraz napisem:

Zum ehrenden Gedächtnis der im Weltkriege gefallenen und gesterbenen Krieger 1914-1918

Ku chwalebnej pamięci poległych i zmarłych w wojnie światowej żołnierzy 1914-1918

Pamiątkowy kamień wraz z inskrypcją zachował się do dnia dzisiejszego. Cmentarz uległ likwidacji na początku lat 70. XX wieku, a jego teren włączono w granice Parku Młodzieżowego.

Ulica Wałbrzyska 35-37

2 lipca 1921 roku przed budynkiem Królewskiego Seminarium Nauczycielskiego (obecnie Zespół Szkół Budowlano-Elektrycznych im. Jana III Sobieskiego) miało miejsce uroczyste odsłonięcie pomnika poświęconego 76 seminarzystom, którzy polegli na frontach pierwszej wojny światowej. Monument w kształcie piramidy został wzniesiony z kamiennych bloków sprowadzonych przez seminarzystów ze Złotego Lasu. Na południowej ścianie piramidy osadzono tablicę z napisem:

„Den gefallenen Helden Des Seminars zu Schweidnitz 1914-1918”

„Poległym bohaterom seminarium świdnickiego 1914-1918”

Dziś, w miejscu dawnej tablicy znajduje się nowa z zmienionym napisem:

„BYLIŚMY JESTEŚMY BĘDZIEMY
W 40 ROCZNICĘ ISTNIENIA SZKOŁY
I PIERWSZEGO ZJAZDU ABSOLWENTÓW
TABLICĘ TĘ UFUNDOWALI
WYCHOWANKOWIE
ŚWIDNICA 1987.10.17.”

Skwer u zbiegu ulic: Wałowej, Komunardów i gen. Władysława Sikorskiego

19 października 1924 roku u wejścia na Cesarską Promenadę (u zbiegu ulic: Wałowej, Komunardów i gen. Władysława Sikorskiego) odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy garnizonu świdnickiego poległych w pierwszej wojnie światowej. Autorem projektu był profesor Wilhelm Georg Wandschneider z Charlottenburga (dzielnica Berlina). W jego centralnym miejscu na podwyższonym cokole znajdowała się figura kroczącego żołnierza. Po obu stronach przedłużonego postumentu widniały wykute nazwy świdnickich jednostek wojskowych, płaskorzeźby z przedstawieniem piechurów oraz artylerzystów wraz z datami i nazwami miejsc stoczonych przez nich bitew.

Relief ukazujący piechurów upamiętniał 10. Pułk Grenadierów imienia Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski):

1914 – TINTIGNY MARTINCOURT BINERVILLE ARGONNEN
1915 – CHAMPAGNE, SOUCHES LORETTO
1916 – SOMMESCHLACHT
1917 – SIEGFRIEDBEWEGUNG ARRAS WYTSCHAETE BOGEN PASSCHENDAELE
1918 – NOYON-THIESCOURT

Relief ukazujący artylerzystów upamiętniał 42. Pułk Artylerii Polowej (2. Śląski):

1914 – TINTIGNY LOUPPY CERNAY
1915 – LABASSEE ARRAS LORETTOHOHE
1916 – FRISE SOMME-SCHLACHT
1917 – ARRAS FLANDERN-WYTSCHAETE
1918 – MONTDIDIER-NOYON GAMBRAI-SAINT QUENTIN

Pomnik od chwili postawienia wzbudzał spore kontrowersje. Nie tylko ze względu na jego wartość artystyczną. Pojawiały się również głosy, że było by lepiej, gdyby pieniądze wydane na wzniesienie monumentu przeznaczono na wybudowanie domu dla inwalidów wojennych (w 1920 roku świdnicki oddział Ogólnoniemieckiego Związku Poszkodowanych przez Wojnę liczył około 500 członków). Przed 1945 rokiem elementy pomnika wykonane z brązu; figura żołnierza oraz dwie płaskorzeźby zostały zdemontowane i najprawdopodobniej przetopione na cele militarne. Do naszych czasów zachował się granitowy postument. Skwer wokół niego przeszedł gruntowną przebudowę w latach 2017-2018.

Park im. gen. Władysława Sikorskiego

W 1922 roku na terenie dzisiejszego parku im. gen. Władysława Sikorskiego, został położony skromny głaz z wykutym imieniem i nazwiskiem oraz datą śmierci najlepszego lotnika pierwszej wojny światowej Manfreda Freiherra von Richthofena. W maju 2007 roku z inicjatywy Jerzego Gaszyńskiego przeniesiono go do ogródka dawnego domu rodzinnego Richthofenów przy ulicy gen. Władysława Sikorskiego 19. Do 1933 roku ulica ta nosiła nazwę Striegauer Straße. 26 kwietna 1933 roku, z okazji uroczystego otwarcia poświęconego mu muzeum, przemianowano jej nazwę na Manfred-von-Richthofen-Straße.

19 sierpnia 1928 roku (niedaleko wspomnianego głazu) uroczyście odsłonięto miejsce pamięci poświęcone Manfredowi von Richthofenowi. Budowę pomnika zainicjował założony w 1921 roku „Związek Niemieckich Lotników i Przyjaciół Lotnictwa”. Okazały obiekt w postaci rozległego tarasu kwiatowego wzniesiono z kamiennych bloków. Plan całości stworzył projektant ogrodów Krage we współpracy z architektem Fritzem Zimmermannem (Zimmermann razem z innym architektem Kurtem Schönfelder opracowali wiele projektów urbanistycznych w Świdnicy). Prace budowlane wykonała świdnicka firma Glück & Schulz. Na frontowej ścianie pomnika zamocowano pamiątkową tablicę z podobizną słynnego lotnika, którą stworzył – na podstawie zdjęcia ukazującego zamyśloną twarz Richthofena siedzącego w kabinie Albatrosa – znamienity rzeźbiarz z Wrocławia Paul Schulz (1875-1945, w 1930 roku artysta opublikował katalog swoich wybranych dzieł pod tytułem „50 Köpfe von Paul Schulz” i tam znalazła się reprodukcję płaskorzeźby z wizerunkiem Richthofena). Do dziś zachowała się zdewastowana kamienna konstrukcja z wnęką z śladami skuwania liter i pustym miejscem po wyrwanej tablicy. W tym miejscu – co pewien czas – można zobaczyć efekty pracy graficiarzy. Ciekawą grafikę z przedstawieniem asa niemieckiego lotnictwa Richthofena namalował w październiku 2021 roku świdnicki artysta plastyk Robert Kukla. Niestety jego praca przetrwała tylko pół roku, została zamalowana.

15 marca 2019 roku w parku im. gen. Władysława Sikorskiego stanęła replika samolotu Fokker Dr.I, którym latał Manfred von Richthofen. Pierwszy raz zasiadł za sterami pomalowanego na czerwono trójpłatowca we wrześniu 1917 roku. Model samolotu w skali 1:1 wykonał Stanisław Gabryś (właściciel Muzeum Broni i Militariów w Witoszowie Dolnym) w ramach polsko-czeskiego mikroprojektu „Odlotowe miasta Świdnica i Trutnov”, współfinansowanego przez Unię Europejską. Warto jeszcze dodać, że drugi egzemplarz repliki samolotu Fokker Dr.I znajduje się w Muzeum Broni i Militariów w Witoszowie Dolnym. Za własne pieniądze wspólnie wykonali go: Jerzy Gaszyński i Stanisław Gabryś.

Ulica gen. Władysława Sikorskiego 19

Godną wspomnienia osobą, która kultywowała pamięć o Manfredzie von Richthofenie był Jerzy Gaszyński (1952-2022) – dziennikarz, pasjonat lokalnej historii, twórca miejskiego portalu internetowego, a także współtwórca TV Teleraj. Niejednokrotnie powtarzał on, że tak znaną postacią można i należy się chwalić. W 2007 roku stworzył obok dawnego domu rodzinnego Richthofenów miejsce pamięci poświęcone najsłynniejszemu pilotowi pierwszej wojny światowej. Zagospodarował głaz upamiętniający śmierć Richthofena i położył przy nim żeliwną tablicę, którą zaprojektował i ufundował, z następującą inskrypcją:

„W tym domu mieszkał najlepszy pilot
I Wojny Światowej «Czerwony Baron»
urodził się 2 maja 1892 roku
zginął podczas lotu bojowego
21 kwietnia 1918 roku
Manfred von Richthofen”

W czasie pierwszej wojny światowej Richthofen często odwiedzał Świdnicę, w której spędził młodzieńcze lata. Richthofenowie przeprowadzili się z miejscowości Borek do Świdnicy w roku 1901. Borek (Kleinburg) został przyłączony do Wrocławia w roku 1897.

Ewangelicki cmentarz przy Kościele Pokoju

Interesującą pamiątkę – zapisaną w kamieniu – skrywa zabytkowa nekropolia przy Kościele Pokoju. Przemierzając cmentarnymi alejkami można zauważyć, ze na niektórych rodzinnych nagrobkach znajdują się imiona i nazwiska żołnierzy (mężów, ojców, synów), którzy polegli na frontach pierwszej wojny światowej i spoczęli na zawsze w obcej ziemi:

1914

Alfred Reimann – podoficer, urodzony 6 lipca 1890 roku, poległ pod Rosingnol 22 sierpnia 1914 roku (miejscowość i gmina we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Walter Strulitz, urodzony 11 marca 1883 roku, poległ 26 września 1914 roku. Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Richard Altscher, urodzony 2 stycznia 1890 roku, poległ 4 października 1914 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Wilhelm Polte, urodzony, 12 maja 1868 roku, poległ 15 października 1914 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Willӱ Wiederhöff, urodzony 13 stycznia 1895 roku, zaginął 18 października 1914 roku w Rosji. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Walter Horn, urodzony 6 listopada 1896 roku, poległ 25 października 1914 roku pod Ypern (miasto w Belgii). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Richard Schöring, urodzony 28 kwietnia 1876 roku, poległ 26 grudnia 1914 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

1915

Paul Kasper – sierżant, urodzony 6 listopada 1885 roku, zaginął 9 marca 1915 roku w Rosji. Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Walter Lebrecht – ochotnik Pułku Huzarów z Brunszwiku nr 17, urodzony 10 kwietnia 1895 roku, zaginął 11 maja 1915 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Paul Splettstösser, urodzony 12 października 1884 roku, poległ 18 maja 1915 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Paul Gramsch, urodzony 30 lipca 1893 roku, zginął 22 czerwca 1915 roku we Francji. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Hans Becker – chorąży 23. Pułku Piechoty, urodzony 6 czerwca 1896 roku, poległ 9 lipca 1915 roku. Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Ernst Frömsdorf – podporucznik 57. Pułku Artylerii Polowej, urodzony 13 listopada 1886 roku, poległ 28 lipca 1915 roku pod Loretto (Lorettohöhe – w pobliżu Lens i Arras, we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Heinrich Riedel – seminarzysta, urodzony 19 października 1895 roku, poległ 21 września 1915 roku pod Loretto (Lorettohöhe – w pobliżu Lens i Arras, we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Paul Hiller, urodzony 12 listopada 1895 roku, poległ 21 września 1915 roku pod Givenchy (miejscowość we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Ernst Willibald, urodzony 26 marca 1894 roku, poległ 26 września 1915 roku we Francji. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Z rozbitych części płyty nagrobnej można odczytać fragment inskrypcji:

Zum ehre …
unseres g …
Erich …
S …
geb. 16 …
gefal. 26.
a. d. …

Porównanie zachowanego napisu z napisem umieszczonym na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju, na której widnieje; imię, nazwisko, data urodzenia oraz data śmierci danego żołnierza, pozwala określić komu była poświęcona inskrypcja nagrobna. Był nim Erich Bleicher, urodzony 16 października 1888 roku, poległ 26 września 1915.

Gerhard Herrmann, urodzony 28 stycznia 1895 roku, poległ 19 października 1915 roku we Francji. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Carl Fischer, urodzony 20 marca 1888 roku, poległ 28 listopada 1915 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

1916

Helmut Schneider, urodzony 21 września 1897 roku. poległ 20 lutego 1916 roku. Jego imię i nazwisko (Hellmuth Schneider) widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Heinz Möller – chorąży 2. Śląskiego Batalionu Pionierów nr 6, urodzony 19 kwietnia 1898 roku, poległ 6 marca 1916 roku podczas szturmu na Forges (miejscowość we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Alfred Kutsche, urodzony 26 stycznia 1897 roku, zaginął 9 lipca 1916 roku we Francji. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Z zachowanego fragmentu płyty nagrobnej można odczytać część inskrypcji:

… nis
… Bruder …
Weise, …
Ig In Rg. 11//86, …
d. R … 1894,
… 19. Juli 1916.

Porównanie zachowanego napisu z napisem umieszczonym na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju, na której widnieje; imię, nazwisko, data urodzenia oraz data śmierci danego żołnierza, pozwala określić komu była poświęcona inskrypcja nagrobna. Był nim Heinrich Weise, urodzony 1 maja 1894 roku, poległ 19 lipca 1916 roku.

Walter Mertin – sierżant – 2. Śląskiego Batalionu Strzelców nr 6, urodzony 4 maja 1885 roku, poległ w Karpatach 24 września 1916 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

1917

Erich Altscher, urodzony 25 marca 1894 roku, poległ 5 maja 1917 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Willy Liebert, urodzony 9 października 1892 roku, poległ 15 sierpnia 1917 roku. Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Max Starke, urodzony 27 stycznia 1882 roku, poległ 31 sierpnia 1917 roku pod Lens (miejscowość we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju. Warto w tym miejscu wspomnieć, że pamięć o nim została uwieczniona na dwóch nagrobkach usytuowanych w różnych miejscach cmentarza. W polu oznaczonym numerem 4 (Feld 4), znajduje się owalna tablica pamiątkowa, wkomponowana w ścianę przy wspólnym grobowcu rodziny Sölter i Starke (Firma handlowa „F. Sölter” powstała w 1869 roku. Gdy w 1878 roku do spółki przystąpił Adolf Starke firma przyjęła nazwę „F. Sölter & Starke”. Zajmowała się skupem i wysyłką towarów do domów handlowym na terenie Niemiec). Widnieje na niej napis:

Zum Gedächtnis an den Kaufmann Max Starke geb. den 27. Januar 1882. Für’s Vaterland gest. d. 31. August 1917.

Pamięci kupca Maxa Starke ur. 27 stycznia 1882 Za ojczyznę poległ 31 sierpnia 1917

W polu oznaczonym numerem 5 (Feld 5) zachowała się płyta nagrobna, którą wystawiła mu żona z następującą inskrypcją:

Zum Gedächtnis an meinem lieben Mann und guten Vater, den Kaufmann Max Starke Vicefeldwebel d. R. i. Res. Inf. Regt. 64. geb. 27.1.1882. gef. 31.8.1917. bei Lens.

Pamięci mojego kochanego męża i dobrego ojca, kupca Maxa Starke zastępca sierżanta 64. Rezerwowego Pułku Piechoty ur. 27.1.1882 poległ 31.8.1917 pod Lens

Plan nekropolii z podziałem na pola zamieszczony jest w przewodniku Ludwiga Worthmanna „Führer durch die Friedenskirche zu Schweidnitz”. Wydany w 1929 roku w znanym przed wojną świdnickim wydawnictwie Ludwiga Heege.

Georg Hertzog – podporucznik i adiutant II./ 38., urodzony 9 czerwca 1895 roku, poległ 6 listopada 1917 roku pod Passchendaele (miejscowość w zachodniej Flandrii – Belgia), odznaczony Krzyżem Żelaznym I klasy. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

1918

Erich Heiber, urodzony 5 marca 1889 roku, poległ 8 czerwca 1918 roku pod Wijtschate (wieś w belgijskiej prowincji Flandria Zachodnia). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Rudolf Roithner, urodzony 12 stycznia 1897 roku, poległ 21 marca 1918 roku pod Saint – Quentin (miejscowość we Francji). Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Fritz Thiel, urodzony 27 luty 1897 roku, poległ 10 sierpnia 1918 roku. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Erich Anders, urodzony 24 kwietnia 1889 roku, poległ 18 października 1918 roku. Jego imię i nazwisko nie widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Erhard Winkler – podporucznik 38. Pułku Piechoty, urodzony 13 czerwca 1898 roku, poległ 4 listopada 1918 roku pod Le Quesnoy (miejscowość we Francji). Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci (rok urodzenia z datą 13 czerwca 1897) – w Kościele Pokoju.

1920

Fritz Göldner, urodzony 8 maja 1883 roku, zmarł 30 listopada 1920 roku – prawdopodobnie w wyniku odniesionych ran lub chorób. Jego imię i nazwisko widnieje na tablicy w Hali Pamięci – w Kościele Pokoju.

Ewangelicki Kościół Pokoju – Hala Pamięci

19 kwietnia 1922 roku rozpoczęto budowę tzw. Hali Pamięci (Gedächtnishalle) w Kościele Pokoju. Została poświecona 19 grudnia 1922 roku. W jej wnętrzu ulokowano czternaście dużych drewnianych tablic, na których wypisano – złotymi literami – imiona i nazwiska żołnierzy wyznania ewangelickiego – poległych w Wielkiej Wojnie 1914-1918 należących do parafii w Świdnicy i z okolicznych miejscowości, wchodzących wówczas w skład świdnickiej parafii. W maju 2021 roku po gruntownej konserwacji i renowacji – Hala Pamięci (jedno z mniej eksponowanych miejsc świątyni) odzyskała dawny blask. Na pierwszych dziesięciu tablicach znajdują się imiona i nazwiska poległych żołnierzy z parafii w Świdnicy:

Dem Gedächtnis unserrer Gefallenen Weltkrieg 1914-1918 Ev. Joh. 15 v. 13 Stadtbezirk der Parochie Schweidnitz.

Pamięci naszych poległych w Wielkiej Wojnie 1914-1918 Ewangelia św. Jana 15, 13 Okręg parafii miasta Świdnicy.

 

Tablica 1 Tablica 2 Tablica 3 Tablica 4 Tablica 5 Tablica 6 Tablica 7 Tablica 8 Tablica 9 Tablica 10

67 nazwisk 78 nazwisk 78 nazwisk 78 nazwisk 58 nazwisk 59 nazwisk 58 nazwisk 58 nazwisk 58 nazwisk 59 nazwisk

Na pozostałych czterech tablicach umieszczono imiona i nazwiska poległych żołnierzy z okolicznych miejscowości wchodzących wówczas w skład parafii świdnickiej:

Tablica 11
Landbezirk der Parochie Schweidnitz – Okręg parafii świdnickiej

Bögendorf Nieder – Witoszów Dolny Bögendorf Ober – Witoszów Górny Bögendorf Pfarrw. – Witoszów Pfarrw.	29 nazwisk 10 nazwisk 5 nazwisk
Pfarrwiedemuth – uposażenie parafii, czy też dobra parafialne, czy kościelne. 28 września 1928 roku zostały one administracyjnie przyłączone do Bögendorf Nieder.
Cammerau – Komorów Kroischwitz – Kraszowice	6 nazwisk 9 nazwisk

Tablica 12

Esdorf – Opoczka Golau und Weißkirchdorf – Gogołów i Krzczonów Grunau und Jakobsdorf – Jagodnik i Jakubowice Giersdorf Nierder – Milikowice Dolne Nitschendorf – Niegoszów Pilzen – Boleścin

13 nazwisk 10 nazwisk 4 nazwiska 10 nazwisk 7 nazwisk 15 nazwisk

Tablica 13

Pilzen – Boleścin Rothkirschdorf und Säbischdorf – Wiśniowa i Zawiszów Schönbrunn – Słotwina Schwengfeld – Makowice Teichenau – Bagieniec Tunkendorf – Tomkowa Weistritz Nieder – Bystrzyca Dolna

2 nazwiska 4 nazwiska 25 nazwisk 5 nazwisk 2 nazwiska 3 nazwiska 16 nazwisk

Tablica 14

Weistritz Nieder – Bystrzyca Dolna Weizenrodau – Pszenno Wilkau – Wilków Zülzendorf – Sulisławice

5 nazwisk 36 nazwisk 15 nazwisk 9 nazwisk

Najbardziej znaną z postaci upamiętnionych na tablicach jest lotnik Manfred Freiherr von Richthofen zwany „Czerwonym Baronem”. Odniósł największą liczbę zwycięstw powietrznych spośród wszystkich pilotów pierwszej wojny światowej. Zestrzelił 80 samolotów. Pierwszy samolot strącił 17 września 1916 roku (zestrzelenie, które zostało mu oficjalnie uznane). Do końca 1916 roku na swoim koncie miał już 16 samolotów brytyjskich i francuskich. 12 stycznia 1917 roku otrzymał najwyższe pruskie odznaczenie wojskowe Pour le Merite. Ostatni raz wzbił się w powietrze na trójpłatowcu Fokker Dr.1 z numerem 425/17 – 21 kwietnia 1918 roku. Zginął nad przełęczą Morlancourt niedaleko Sommy. Do dziś trwają spekulacje odnośnie zestrzelenia samolotu niemieckiego asa przestworzy. Już od zakończenia działań wojennych rodzina Richthofenów czyniła starania o przeniesienie jego ciała do Świdnicy. Miał zostać pochowany na Cmentarzu Garnizonowym, obok ojca Albrechta von Richthofena (1859-1920) i młodszego brata Lothara von Richthofena (1894-1922). Jednak zamysł ten nie doszedł do skutku, ponieważ najwyższe władze w Berlinie nalegały na pochówek na Cmentarzu Inwalidów (Invalidenfriedhof), który był miejscem spoczynku wysokich rangą wojskowych. Spoczął tam 20 listopada 1925 roku. 50 lat później doczesne szczątki „Czerwonego Barona” zostały przeniesione po raz ostatni do rodzinnego grobowca w Wiesbaden (Südfriedhof).

Należy również wspomnieć Wilhelma Schirrmanna, nauczyciela gimnastyki, autora „Kroniki miasta Świdnicy” (Chronik der Stadt Schweidnitz), wydanej w 1908 roku. Wykorzystał on w niej informacje z różnych dziedzin życia, jakie były zamieszczane w lokalnych i w regionalnych gazetach. Wilhelm Schirrmann został powołany w szeregi armii pruskiej, jako podoficer 8 kompanii 228. Pułku Piechoty. Poległ 30 września 1915 roku na froncie wschodnim pod Kojszówką (wieś położona w województwie małopolskim) trafiony kulą w głowę.

Na tablicach w Hali Pamięci figurują także imiona i nazwiska żołnierzy, którzy zmarli już po zakończeniu wojny – w wyniku odniesionych ran i chorób. Tablice numer 9 i 10 zawierają imiona i nazwiska 27 żołnierzy zmarłych po 11 listopada 1918 roku. Jednym z nich był Fritz Göldner – zmarł 30 listopada 1920 roku. Na cmentarzu zachował się jego nagrobek z wykutym wizerunkiem wojskowego odznaczenia – Krzyża Żelaznego wraz z napisem:

Hier ruth unser lieber Sohn und Bruder der Kaufmann Fritz Göldner geb. d. 8.5.1883. gest. d. 30.11.1920.

Tu spoczywa nasz drogi syn i brat kupiec Fritz Göldner ur. 8.5.1883 zm. 30.11.1920

Z pewnością tablice w Hali Pamięci nie zawierają wszystkich nazwisk poległych żołnierzy należących do tutejszej parafii ewangelickiej. Świadczyć mogą o tym, między innymi ocalałe na cmentarzu rodzinne nagrobki upamiętniające; Waltera Strulitza (1883-1914), Paula Kaspera (1885-1915), Hansa Beckera (1896-1915), Willy Lieberta (1892-1917), Rudolfa Roithnera (1897-1918) i Ericha Andersa (1889-1918). Na płytach nagrobnych widnieją – poświęcone im – następujące inskrypcje:

Den Heldentod starb Walter Strulitz Gerichtsassessor geb. 11.3.1883. gest. 26.9.1914.

Zginął śmiercią bohatera Walter Strulitz Asesor sądowy ur. 11.3.1883 zm. 26.9.1914

 

Zum Gedächtnis unseres lieben Sohnes u Bruders Feldwebel Paul Kasper geb. 6.11.1885. verm. 9.3.1915. in Rußland

Pamięci naszego kochanego syna i brata sierżanta Paula Kaspera ur. 6.11.1885 zaginął 9.3.1915 roku w Rosji

 

Zum Gedächtnis an Fähnrich i. Jnf. Reg. 23 Hans Becker geb. 6.6.1896. gef. 9.7.1915.

Pamięci chorążego 23. Pułku Piechoty Hansa Beckera ur. 6.6.1896 poległ 9.7.1915

 

Zum ehrenden Gedächtnis unseres lieben Sohnes Willy Liebert geb. 9.10.1892. gest. 15.8.1917.

Ku chwalebnej pamięci naszego kochanego Syna Willy Lieberta ur. 9.10.1892 zm. 15.8.1917

 

Zum Gedächtnis unseres lieben Sohnes u Bruders Rudolf Roithner geb. d. 12. Januar 1897. gefallen d. 21. März 1918. bei St. Quentin.

Pamięci naszego kochanego syna i brata Rudolfa Roithnera ur. 12 stycznia 1897 poległ 21 marca 1918 pod St. Quentin

 

Zum Gedächtnis an unsern lieben Sohn und Bruder Erich Anders geb. 24.4.1889. gest. 18.10.1918.

Pamięci naszego kochanego syna i brata Ericha Andersa ur. 24.4.1889 zm. 18.10.1918

Katedra pw. św. Stanisława i św. Wacława

18 listopada 1931 roku w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Stanisława i św. Wacława (od 2004 roku katedra) odbyła się uroczystość poświęcenia siedmiu tablic upamiętniających poległych w Wielkiej Wojnie 1914-1918 żołnierzy należących do świdnickiej parafii katolickiej. Tablice osadzono w północnej bocznej nawie świątyni pod rzeźbą przedstawiającą scenę Golgoty z postaciami ukrzyżowanego Chrystusa, Najświętszej Marii Panny, świętej Marii Magdaleny i świętego Jana Apostoła (dzieło świdnickiego rzeźbiarza Johanna Riedla z 1704 roku). Obecnie w tym miejscu znajduje się ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Jeszcze jedna tablica, na której wypisano imiona i nazwiska poległych żołnierzy znajdowała się na Chórze Mieszczan obok ołtarza Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny.

W czasie Wielkiej Wojny 1914-1918 życie straciło około 1,9 miliona żołnierzy niemieckich.

„W latach międzywojennych, gdy temat był jeszcze świeży, szacowano, że do niemieckiej armii zmobilizowano 780-800 tysięcy Polaków. W mundurach zaborcy poległo 108-110 tysięcy z nich, a dwa razy tyle odniosło rany lub zostało inwalidami wojennymi. Na ile te dane są zgodne ze stanem faktycznym? Cóż, tego prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy.” Mateusz Drożdż.