Genealogia Piastów świdnicko-jaworskich ▪ na podstawie "Rodowodu Piastów świdnickich" Kazimierza Jasińskiego opracował: Andrzej Dobkiewicz

Świdnicko-jaworska dynastia Piastów wywodzi się w prostej linii od Bolesława III Krzywoustego (1086-1136) i jego przodków. Przez niemal sto lat książęta tej dynastii nadawali ton życiu politycznemu i gospodarczemu tej części Europy. O ile dzieje obydwu Bolków i Bernarda Statecznego oraz ostatniej władczyni niezależnego księstwa Agnieszki są dość często przedstawiane w różnego rodzaju publikacjach, o tyle dzieje pozostałych członków dynastii są nieco mniej znane.

Bolko I Surowy

Pierwszy z książąt świdnicko-jaworskich Bolko I Surowy był synem księcia śląskiego i legnickiego Bolesława II Rogatki vel Łysego oraz Jadwigi, córki Henryka I hrabiego Anhaltu. Urodził się zapewne około 1252-1256 roku. Po śmierci ojca otrzymał księstwo jaworskie. W konflikcie księcia Henryka III Głogowskiego z księciem wrocławskim Henrykiem V Grubym poparł tego ostatniego, za co otrzymał w 1290 roku południową część księstwa wrocławskiego – ze Świdnicą, Ząbkowicami Śląskimi i Strzelinem. Bolko I Surowy ożenił się 4 października 1284 roku z Beatrycze, córką Ottona V Długiego, margrabiego brandenburskiego (związek zawarty został w Berlinie). Książę zmarł nagle. Jeszcze 2 listopada 1301 roku wystawiał dokumenty, a 9 listopada już nie żył. Pochowany został w klasztorze Cystersów w Krzeszowie, gdzie do dziś zachował się jego nagrobek. Księżna przeżyła małżonka o kilkanaście lat i zmarła między 1312 a 1316 rokiem. Początkowo sprawowała regencję w księstwie rządząc w imieniu małoletnich synów. Około 1309 roku Beatrycze wyszła po raz drugi za mąż, tym razem za księcia bytomsko-kozielskiego Władysława. Z małżeństwa z Beatrycze książę Bolko I dochował się jedenaściorga dzieci.

Dzieci Bolka I

Judyta. Najstarszym dzieckiem księcia Bolka I była Judyta, urodzona około 1285 roku. Imię odziedziczyła po babce, żonie Ottona V. W wieku około 12 lat została wydana za mąż za księcia Dolnej Bawarii Stefana I Wittelsbacha. Nastąpiło to prawdopodobnie w Świdnicy w 1297 roku. Ze względu na młody wiek książę Stefan sprowadził małżonkę do Bawarii dopiero w 1299 roku. Takie zwyczaje wcześniejszego ślubu i dopiero późniejszego „konsumowania” małżeństwa były w średniowieczu dość rozpowszechnione. Judyta dała mężowi pięcioro dzieci: dwóch synów i trzy córki. Księżna zmarła 15 września 1320 roku i pochowana została obok męża (przeżyła go o 10 lat) w klasztorze Seligenthal koło Landshut. Tu w XIV wieku wykonano i umieszczono posągi dwunastu książąt i czternastu księżnych bawarskich – wśród nich również posąg Judyty.

Bolko. Pierworodny syn Bolka I – również o imieniu Bolko, urodził się między 1285 a 1290 rokiem. Zachowało się o nim bardzo niewiele wzmianek, co sugeruje, że zmarł młodo. Datę jego śmierci określa epitafium w klasztorze Cystersów w Krzeszowie, gdzie został pochowany. Według późniejszych odpisów Bolko miał umrzeć 30 stycznia 1300 roku. W każdym razie jego śmierć w młodym wieku przeszkodziła planom ożenienia go z Elżbietą, córką margrabiego miśnieńskiego Fryderyka Wittelsbacha.

Bernard Stateczny. Drugi syn księcia Bolka I, który po ojcu objął tron książęcy. Urodził się około 1288-1291 roku, a po śmierci ojca i regencji matki Beatrycze, samodzielne rządy w księstwie objął w 1307 roku. Książę zmarł w sile wieku 6 maja 1326 roku. Do dziś nie zostało udowodnione, gdzie został pochowany. Nie ma jego grobowca w mauzoleum Piastów Świdnickich w Krzeszowie. Niektóre wersje mówią o pochówku księcia w dzisiejszej katedrze w Świdnicy lub w klasztorze Dominikanów w Świdnicy, który znajdował się w miejscu obecnego aresztu śledczego. Żoną księcia była córka Władysława I Łokietka Kunegunda, z którą zawarł związek małżeński około 1310 roku. Z małżeństwa tego urodziło się siedmioro dzieci. Po śmierci księcia Bernarda, Kunegunda wyszła ponownie za mąż przed kwietniem 1330 roku za księcia saskiego Rudolfa. Zmarła 9 kwietnia 1333 roku i została pochowana w kościele Franciszkanów w Wittenberdze.

Beatrycze. Druga córka księcia Bolka I imię otrzymała po swojej matce. Urodziła się około 1286-1295 roku. Najpóźniej w 1300 roku została oddana do klasztoru klarysek w Strzelinie. Stąd została zabrana przez braci Bernarda i Henryka i oddana za mąż Ludwikowi IV Bawarskiemu. Nastąpiło to między 14 października 1308 roku a 1311 rokiem. Wraz ze swoim małżonkiem została koronowana na królową Niemiec 25 listopada 1314 roku w Akwizgranie. Zmarła 25 sierpnia 1322 roku, nie doczekawszy koronacji cesarskiej męża w Rzymie (1328). Ludwik zachował żonę we wdzięcznej pamięci, nakazując w 1339 roku aby zawsze przy jej grobie paliło się światło. W 1946 roku w kościele mariackim w Monachium odkryto pozostałości grobowca Beatrycze, wykonanego z piaskowca z pięknymi herbami Wittelsbachów i śląskim orłem. Beatrycze dała mężowi dwóch synów oraz trzy córki.

Henryk I Jaworski. Trzeci syn księcia Bolka I urodził się około 1292-1296 roku. Od 2 lutego 1312 roku samodzielnie władał księstwem jaworskim, wydzielonym mu przez brata Bernarda. W 1316 roku ożenił się z Agnieszką, córką króla czeskiego Wacława II, jednak ze względu na młody wiek panny młodej, małżeństwo zostało dopełnione dopiero w 1319 roku. Ze względu na zbyt bliskie pokrewieństwo (trzeciego stopnia) papież Jan XXII musiał udzielić małżonkom dyspensy, na co czekali aż do 1325 roku. Księżna Agnieszka zmarła przed 1337 rokiem i prawdopodobnie pochowana został w Krzeszowie. Niestety, nie dała Henrykowi żadnych dzieci, a sam książę nie ożenił się po raz drugi, cedując prawa do księstwa jaworskiego na swojego bratanka księcia Bolka II Małego. Książę Henryk zmarł między 6 marca, a 15 maja 1346 roku. Pochowany został w Krzeszowie, jednak nie zachował się tam jego nagrobek. Za fragment jego grobowca uważana jest natomiast płyta nagrobna znajdująca się w kościele Franciszkanów w Lwówku Śląskim.

Bolko II Ziębicki. Najmłodszy syn Bolka I Surowego, urodzony około 1300-1301 roku. Był protoplastą ziębickiej linii Piastów. Ciekawostką jest, że w 1322 roku razem z bratem Bernardem brał udział w wyprawie krzyżackiej na Litwę. Od 22 listopada roku 1322 rządził już jednak w wydzielonym mu przez brata księstwie ziębickim. W tymże roku Bolko II ożenił się z wdową po węgierskim magnacie hrabim Mateuszu z Trenczyna – Gutą. Książe zmarł w Ziębicach 11 czerwca 1341 roku, a jego żona 2 maja 1342 roku. Oboje zostali pochowani w kościele klasztoru Cystersów w Henrykowie. Z małżeństwa tego urodził się syn Mikołaj oraz córka Małgorzata. Linia ziębicka dynastii Piastów przetrwała znacznie dłużej niż linia świdnicko-jaworska. Prawnuk Bolka II Ziębickiego – Jan Ziębicki, zginął 27 grudnia 1428 roku w bitwie z husytami pod Starym Wielisławiem (zwanej też bitwą pod Czerwoną Górą), będąc ostatnim męskim przedstawicielem linii ziębickiej. Ostatnią jej przedstawicielką była natomiast jego siostra Eufemia, która zmarła 17 listopada 1447 roku.

Anna. Najmłodsza córka Bolka I urodzona już po śmierci księcia. Za jej datę narodzin przyjmuje się końcówkę 1301 roku lub początek 1302 roku. Po zabraniu z klasztoru klarysek w Strzelinie Beatrycze, książęcy bracia Bernard i Henryk oddali tam w zamian właśnie Annę, która została przełożoną klasztoru, mimo iż nie miała jeszcze przewidzianych prawem kanonicznym 30 lat. Stało się to możliwe dzięki bulli papieskiej Jana XXII z dyspensą z 21 listopada 1327 roku, z której dowiadujemy się, że w chwili zostania opatką Anna miała 26 lat. W dokumencie z 24 czerwca 1334 roku jako opatkę wymienia się Małgorzatę. Anna musiała więc już nie żyć, a data jej śmierci kładziona jest na lata 1332-1334. Pochowana została zapewne w klasztorze klarysek w Strzelinie.

Elżbieta, Małgorzata, N.N., Katarzyna. Na Annie kończy się potomstwo Bolka I, które jest pewnie udokumentowane źródłowo. Nie oznacza to jednak, że Bolko I Surowy nie miał więcej dzieci. Istnieje przypuszczenie, że mógł ich mieć jeszcze co najmniej czwórkę. Elżbieta i Małgorzata, jako córki Bolka I wymienione są tylko w jednym źródle – XV-wiecznym odpisie ze starszego nekrologu klasztoru kamienieckiego. Obie księżniczki musiały się urodzić zapewne przed 1300 rokiem, i przed tym rokiem umrzeć. Inaczej wymieniłaby je pochodząca z tego okresu Genealogia św. Jadwigi, która wymienia nawet nieletnie potomstwo książąt piastowskich Śląska, pod warunkiem, że żyło w chwili spisywania Genealogii. O tym, że Bolko I mógł mieć nieznanego nam z imienia syna, dowiadujemy się pośrednio z dokumentu księcia Bernarda z 1311 roku. Zawiera on fragment: „za zbawienie duszy jego ojca, przodków i braci”. Część badaczy przyjęła hipotezę, że chodzi o zbawienie zmarłych, inaczej bowiem Bernard wymieniłby też siebie. Bernard zabiegał więc o zbawienie duszy swego ojca Bolka I, dusz jego przodków oraz braci, czyli nieżyjącego już pierworodnego syna Bolka I – również Bolka, a także drugiego syna, tego właśnie nieznanego z imienia. Jeżeli tak było musiał on umrzeć przed 1307 rokiem, z którego pochodzi dokument podpisany przez żyjących synów Bolka I. W dokumencie księcia Bernarda Statecznego istnieje jedyna wzmianka o kolejnym ewentualnym dziecku Bolka I. Córce Katarzynie. Książę pisze, że wydał swą siostrę Katarzynę za mąż. Wydarzenie to nastąpiło przed datą wystawienia dokumentu (22 grudnia 1309 rok). Ponieważ Katarzyny nie wymienia Genealogia św. Jadwigi, jeżeli rzeczywiście istniała, musiała się urodzić i umrzeć przed 1300 rokiem.

Dzieci Bernarda Stateczego

Tron książęcy po Bolku I objął jego syn Bernard Stateczny. Według genealogów dochował się siedmiorga potomstwa.

Bolko II Mały. Chyba najbardziej znany spośród książąt świdnicko-jaworskich. Urodził się pomiędzy 1309 a 1312 rokiem. Tradycja przyjmuje, że był najstarszym synem Bernarda, chociaż nie da się tego w pełni udowodnić. Po ojcu przejął władanie księstwem świdnickim, które za życia powiększył dość znacznie. W czerwcu 1338 roku ożenił się z córką księcia austriackiego Leopolda I Habsburga – Agnieszką. Niestety, małżeństwo to pozostało bezdzietne. Rzekomy syn księcia, który miał zginąć za sprawą błazna Jakuba Tau, jest tylko legendą powstałą w długi czas po śmierci księcia, jako pewnego rodzaju „wytłumaczenie” nieszczęść, jakie dotknęły księstwo w XIV wieku – śmierć Bolka II, śmierć księżnej Agnieszki i w konsekwencji przejście pod panowanie czeskie. Książę zmarł 28 lipca 1368 roku i pochowany został w klasztorze cystersów w Krzeszowie, gdzie zachował się jego nagrobek. Księżna Agnieszka panowała w księstwie do swojej śmierci 2 lutego 1392 roku. W Krzeszowie nie ma jej grobowca. Została pochowana w nieistniejącym już dziś kościele klasztornym Franciszkanów w Świdnicy. Przez pewien czas istniał pogląd, że księżna Agnieszka wyszła powtórnie za mąż, za rycerza i możnowładcę łużyckiego Heynecke von Czedelicz vel von Zeydlicz zwanego von Meyenwalde, jednak pomyłka ta wynikła z błędnej interpretacji jednego z dokumentów.

Konstancja. Najstarsza córka księcia Bernarda urodziła się około 1309-1314 roku. Wymieniona jest w licznych dokumentach, między innymi w bulli papieskiej Jana XXII z 1324 roku, w której papież udziela dyspensy (czwarty stopień pokrewieństwa) na ślub księżniczki z księciem Przemkiem Głogowskim, który miał miejsce w latach 1324-1326. Małżeństwo to pozostało bezdzietne, a książę zmarł w 1331 roku być może na skutek otrucia. Konstancja wstąpiła wówczas do zakonu klarysek w Starym Sączu po 1350 roku zostając jego opatką. Zmarła pomiędzy 1360 a 1363 rokiem i pochowana została prawdopodobnie w klasztorze w Starym Sączu.

Elżbieta. Druga córka księcia Bernarda, urodzona około 1309-1315 roku. Bulla papieża Jana XXII z 1327 roku stwierdza, że dopełnione zostało małżeństwo między Elżbietą, a księciem opolskim Bolesławem II. Chyba zgodne małżeństwo z Bolesławem II zaowocowało aż ośmiorgiem potomstwa. Księżna opolska zmarła 8 lub 9 lutego 1348 roku i została pochowana w krypcie kościoła klasztornego Franciszkanów w Opolu.

Henryk Świdnicki. Brat Bolka II Małego i drugi syn księcia Bernarda – Henryk, urodził się około 1316-1324 roku. Był księciem o którym zachowało się bardzo mało informacji. W czerwcu 1338 roku ożenił się z bliżej nieznaną Katarzyną. Nie są znane żadne jego dokonania polityczne, a w księstwie uznawał władzę zwierzchnią starszego brata Bolka II, zadowalając się nominalnym tytułem księcia świdnickiego. W 1339 roku Henrykowi urodziła się jedyna córka Anna, ostatnia przedstawicielka w czwartym pokoleniu dynastii Piastów z linii świdnicko-jaworskiej. Książę zmarł około 1343-1345 roku. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Beata. Ostatnie z dzieci księcia Bernarda, którego istnienie jest pewne. Księżniczka urodziła się około 1320-1327 roku i jako jedyne dziecko została zabrana przez matkę na dwór drugiego męża księcia saskiego Rudolfa. Beata zmarła tam w młodym wieku i pochowana została obok matki w kościele Franciszkanów w Wittenberdze, niestety kronikarz, który odnotował fakt zgonu, nie podał jego daty. Wiadomo jedynie, że Beata przeżyła matkę, musiała więc umrzeć po 9 kwietnia 1333 roku.

N.N., N.N. W jednym z dokumentów księcia Bernarda znaleźć można wzmiankę o tym, że chce aby go pochowano obok swoich przodków i dzieci. Byłaby więc to sugestia, że w młodym wieku zmarła co najmniej dwójka nieznanych i najstarszych dzieci Bernarda, gdyż wszystkie znane przeżyły swojego ojca. W czasach wysokiej śmiertelności dzieci, nie jest to niemożliwe. Być może jednak nastąpił błąd kopistów przepisujących list i Bernardowi chodziło o to, aby spoczął w Krzeszowie obok swoich przodków i w przyszłości swoich dzieci.

Ostatnia z dynastii

Jak już wspomnieliśmy powyżej ostatnią przedstawicielką dynastii Piastów świdnicko-jaworskich była księżniczka Anna, córka Henryka Świdnickiego. Jak na ironię los wywyższył ostatnią przedstawicielkę naszych Piastów ponad wszystkich pozostałych członków dynastii. Anna urodziła się w 1339 roku, a po śmierci ojca wychowywała się na dworze królewskim w Budzie (Węgry). Tam też 27 maja 1353 roku odbył się ślub Anny z królem czeskim Karolem IV Luksemburskim. 3 lipca nowożeńcy przybyli do Świdnicy gdzie dzień później Anna odebrała hołd od miast księstwa, aby już 28 lipca zostać w Pradze koronowaną na królową Czech i następnie 9 lutego 1354 roku w Akwizgranie na królową rzymską, a w niedzielę wielkanocną 5 kwietnia 1355 roku w Rzymie odbyła się koronacja cesarska małżonków. Anna dała cesarzowi rzymskiemu Karolowi IV córkę Elżbietę i syna Wacława, zmarła jednak przy porodzie drugiego syna 11 lipca 1362 roku. Pochowana została w katedrze św. Wita w Pradze.

W ten sposób ze sceny dziejowej zeszła pełna chwały i sławy linia książąt świdnicko-jaworskich z dynastii Piastów.