Męskie Towarzystwo Gimnastyczne 1860 Świdnica ▪ Piotr Zagała

Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne, jakie nastąpiły w Europie w okresie wojen napoleońskich wpłynęły także na rozwój kultury fizycznej. W 1811 roku w Hasenheide koło Berlina powstał pierwszy w krajach niemieckich specjalny plac do ćwiczeń gimnastycznych. Jego pomysłodawcą oraz twórcą był Johann Friedrich Christoph Ludwig Jahn (1778-1852) – gorliwy zwolennik szeroko pojętej kultury fizycznej. J.F.Ch.L. Jahn zainicjował Turnerbewegung – „ruch turnerski” czyli coś, co w języku polskim najczęściej tłumaczy się jako: „ruch gimnastyczny” i czego naszym odpowiednikiem – najbliższym niemieckiemu oryginałowi – miałoby być Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.

Po ostatecznym upadku Napoleona i zakończeniu działań zbrojnych „ruch turnerski” rozprzestrzenił się na terenie wszystkich państw niemieckich. Turnerstwo propagowane przez Jahna przemycało w swoim programie również pewne pierwiastki polityczne, co doprowadziło w końcu do ostrych konfliktów na linii państwo – ruch „turnerski”. Najbardziej represyjnie do turnerstwa podeszło Królestwo Prus, gdzie ten ruch został oficjalnie zakazany, a sam Johann Friedrich Christoph Ludwig Jahn znalazł się w więzieniu. Dopiero w latach 40. i 50. XIX wieku za panowania króla Fryderyka Wilhelma IV wszystkie restrykcje wobec ruchu „turnerskiego” w Prusach zostały cofnięte i nastąpił ponownie jego szybki rozwój.

Z biegiem lat do turnerstwa „przekonało się” również państwo pruskie, ponieważ doskonale pasowało ono do jego koncepcji militarystycznych. Naczelne dowództwo wojskowe było żywo zainteresowane ćwiczeniami fizycznymi zarówno w wojsku jak i poza nim, wśród młodzieży stanowiącej potencjalne źródło rezerw ludzkich dla armii w czasie ewentualnego konfliktu zbrojnego. To dlatego między innymi w roku 1860 w Prusach wychowanie fizycznie wprowadzone zostało do programu nauczania szkół podstawowych.

Na terenie Śląska ruch „turnerski” na skalę masową zaczął się rozwijać od połowy XIX wieku. Początkowo głównie w dużych aglomeracjach miejskich, z których przenikał stopniowo na teren, mniejszych miast, miasteczek, a nawet wsi. We Wrocławiu najstarszy związek gimnastyczny powstał w 1858 roku. Nic więc dziwnego, że mieszkańcy Świdnicy zapragnęli stworzyć własny związek „turnerski”.

27 czerwca 1860 roku dzięki inicjatywie dwóch kupców: H. Neumanna i Richarda Müllera oraz dwóch nauczycieli: Amsela oraz Herrmanna założono Męskie Towarzystwo Gimnastyczne 1860 Świdnica (Männer=Turn=Verein 1860 Schweidnitz w skrócie MTV). Pierwszym prezesem został Friedrich Amsel. Rok później Towarzystwo miało już własny czarno-czerwono-złoty sztandar i liczyło 64 członków. Początkowo zajęcia odbywały się na placu sportowym koło nieistniejącego już dziś fryderycjańskiego magazynu z połowy XVIII wieku przy obecnej ulicy Saperów.

W 1861 roku na drugim niemieckim turnieju gimnastycznym w Berlinie pojawiło się 11 zawodników ze sztandarem MTV. Czternastu świdniczan wzięło udział w wielkich zawodach gimnastycznych, jakie odbyły się latem 1863 roku w Lipsku. W latach późniejszych młody klub borykał się z licznymi kłopotami i trudnościami natury organizacyjno-finansowej, w roku 1870 groziło mu nawet rozwiązanie. Do tego doszły jeszcze spory personalne, które doprowadziły w końcu lat siedemdziesiątych do odejścia sporej grupy członków z Męskiego Towarzystwa Gimnastycznego. Secesjoniści utworzyli 1 września 1879 roku zupełnie nowy klub – Towarzystwo Gimnastyczne „Naprzód” (Turn=Verein „Vorwärts”). Od tego momentu oba związki „turnerskie” zawzięcie ze sobą rywalizowały i to bynajmniej nie tylko na polu sportowym. Rywalizacja ta nie miała nic wspólnego z zasadami fair play, a obie zwaśnione strony nie szczędziły sobie wzajemnych złośliwości. Paradoksalnie jednak ten rozłam doprowadził do wzmocnienia Towarzystwa. W roku 1883 założono sekcję juniorów spośród uczniów miejscowych szkół podstawowych. Systematycznie rosła również liczba ćwiczących. Pod koniec 1894 roku było ich już 104. Z okazji czterdziestopięciolecia istnienia Towarzystwo ufundowało sobie nowy sztandar.

Gwałtowny rozrost ruchu „turnerskiego” musiał spowodować powstanie organizacji gimnastycznych łączących pojedyncze towarzystwa w związki terenowe, regionalne i jeden centralny czyli ogólnokrajowy. MTV należało do Okręgu Sobótka (Zobtengau), który podlegał Drugiemu Niemieckiemu Okręgowi Gimnastycznemu (2. Deutscher Turnkreis). Nad nim natomiast był Ogólnoniemiecki Związek Gimnastyczny (Allgemeiner Deutscher Turnerbund) stanowiący reprezentacją całego niemieckiego turnerstwa.

Przez cały ten okres w zajęciach sportowych brali udział wyłącznie mężczyźni. Dopiero 27 lutego 1907 roku została założona sekcja skupiająca panie. Z ogromnym rozmachem w roku 1910 świętowano 50 rocznicę powstania Męskiego Towarzystwa Gimnastycznego 1860 Świdnica.W uroczystościach wzięli udział przedstawiciele 20 zaprzyjaźnionych klubów z terenu Śląska oraz specjalnie zaproszeni na tę okazję gimnastycy z Austro-Węgier. Na dwa lata przed wybuchem wojny Towarzystwo liczyło już 322 osoby w tym: 31 pań, 78 juniorów i 213 seniorów. Podczas pierwszej wojny światowej działalność sportowa została ograniczona prawie do zera. 26 członków klubu na czele z jego przewodniczącym doktorem Hoschwitzem poległo w czasie działań wojennych. Po 1918 roku, kiedy większość sportowców wróciła z wojska, na nowo rozpoczęto regularne zajęcia. Nowym prezesem wybrano doktora Fochischwitza. Pod koniec roku 1919 miał on pod sobą już 264 osoby. Z roku na rok liczba ćwiczących powiększała się, osiągając swoje apogeum w 1923 roku, kiedy to Towarzystwo liczyło 826 członków. Największy rozkwit przeżywał klub w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku pod kierownictwem doktora Reinholda Schmidta (pełnił funkcję przewodniczącego na pewno jeszcze w roku 1942 i prawdopodobnie był nim do końca drugiej wojny światowej). Obok gimnastycznej, intensywną działalność prowadziły następujące sekcje: piłki ręcznej, pływacka, narciarska i turystyki pieszej. Świdnicka organizacja była jedną z wybijających się na terenie rejencji wrocławskiej o czym świadczą liczne artykuły, notatki i doniesienia prasowe jej poświęcone, jakie pojawiały się na łamach lokalnych oraz regionalnych periodyków, a zwłaszcza w czasopiśmie „Schlesische Turnzeitung” wydawanym w Świdnicy przez znaną oficynę „L. Heege”. Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów w 1933 roku Towarzystwo uzupełniono o sekcje piłki nożnej, piłki koszykowej i lekkoatletyczną. Mimo to liczba członków spadła i w lipcu 1938 roku wynosiła 447 osób. Wybuch drugiej wojny światowej był początkiem końca dla Männer=Turn=Verein 1860 Schweidnitz. Ostatecznie przestało ono istnieć wiosną 1945 roku, a wichry wojny totalnej rozproszyły jego członków po całym świecie.