Zakłady Pafal w Świdnicy ▪ Bogdan Trojnicki

Tekst powstał w grudniu 2007 roku.

1. Od Fabrik H. Aron G.m.b.H. w 1902 roku do Heliowatt Werke w 1945 roku

Wszystko zaczęło się od wynalezienia w 1866 roku samowzbudnej prądnicy prądu stałego. Dokonał tego niemiecki elektrotechnik i przemysłowiec Ernst Werner von Siemens (1816-1892), który już w roku 1847 skonstruował telegraf elektromagnetyczny. Następnym eksperymentem było doprowadzenie prądu od czynnej prądnicy do drugiego egzemplarza podobnej prądnicy. I co stało się? Wirnik tej drugiej prądnicy zaczął się obracać! Wkrótce prąd elektryczny zrewolucjonizował przemysł, transport kolejowy i gospodarstwa domowe. Silniki elektryczne zaczęto stosować do napędu maszyn w fabrykach, wkrótce elektryczne lampy, najpierw łukowe a później żarowe, zaczęto stosować do oświetlania ulic i domów.

Po wynalezieniu na początku XX wieku przez serbskiego inżyniera elektryka Nikola Teslę (1856-1943) prądnicy prądu przemiennego i transformatora rozpoczęto w szybkim tempie budowanie elektrowni i linii przesyłowych. Energia elektryczna stała się poszukiwanym towarem. Do określania ilości sprzedawanego zboża, mięsa, węgla i tym podobnych służyły wagi, ale jak zważyć ilość zużytej energii elektrycznej, która nie ma materii ani masy?

Do tego celu wykorzystano mały silnik elektryczny, którego wirnik obracał się wraz z przepływem prądu. Ilość zużytej energii wskazywało mechaniczne liczydełko, sprzęgnięte przekładnią zębatą z wirnikiem licznika. W warsztatach przy elektrowniach zaczęto montować pierwsze liczniki. Wkrótce w wielu krajach powstały profesjonalne fabryki liczników energii elektrycznej.

W roku 1897 Hermann Aron (1845-1913) rozpoczął w Świdnicy budowę fabryki liczników. Uruchomienie fabryki nastąpiło w roku 1902. Otrzymała nazwę H. Aron Elektrizitätszähler Fabrik G.m.b.H. Wytwarzano tu liczniki i elektryczne zegary sterujące, automaty do oświetlenia klatek schodowych, a od 1936 roku zaczęto również produkować lampowe odbiorniki radiowe, znane w Europie jako NORA RADIO. Fabryka szybko rozwijała się a liczniki znalazły wkrótce szeroki zbyt, gdyż w Świdnicy w latach 1905-1907 uruchomiono własną elektrownię i rozpoczęła się szybka elektryfikacja przemysłu, handlu, gospodarki komunalnej i obiektów mieszkalnych.

W 1933 roku zmieniono nazwę fabryki na Heliowatt – Werke Elektrizitäts A.G. W 1935 roku zakłady zostały „sprzedane” firmie Siemens-Schuckert, zaś właściciele – rodzina Aron (żydowskiego pochodzenia) wyjechała do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W połowie lat trzydziestych w świdnickiej fabryce pracowało około 2000 osób.

W okresie II wojny światowej w fabryce poza licznikami energii elektrycznej i elektrycznymi zegarami sterującymi produkowano tu na potrzeby Luftwaffe różnorodną aparaturę do samolotów. Między innymi wytwarzano automatyczne piloty do słynnych samolotów bombardujących w locie nurkowym Junkers Ju 87 Stuka. W tych automatycznych pilotach były stosowane tak zwane selsyny 400 Hz do manipulowania urządzeniami sterowniczymi samolotu. Poza tym dla niemieckiej Kriegsmarine produkowano aparaturę sterowniczą i zapalniki do min podwodnych.

2. Trudne początki po 1945 roku

Koniec II wojny światowej nie oszczędził fabryki liczników. W maju 1945 roku hale zakładowe były ogołocone z maszyn a magazyny prawie całkowicie opróżnione z materiałów i części montażowych. Było to skutkiem realizacji zarządzenia Komisarza obrony III Rzeszy oraz Gauleitera Dolnego Śląska Karla Augusta Hankego (1903-1945?) wydanego 28 lutego 1945 roku a nakazującego ewakuację w głąb Niemiec maszyn, materiałów i surowców ważnych dla produkcji wojennej. Po zajęciu Świdnicy przez wojska radzieckie w dniu 8 maja 1945 roku decyzją radzieckiego komendanta wojennego zorganizowano w zdewastowanej fabryce warsztat techniczny radzieckiej komendantury.

Przejmowanie zakładów przemysłowych na Ziemiach Odzyskanych z rąk radzieckich przez władze polskie odbywało się na podstawie porozumień zawartych między pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej podpułkownikiem Eugeniuszem Szyrem (1915-2000) i dowódcą 1. Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej marszałkiem Iwanem Stiepanowiczem Koniewem (1897-1973). W dniu 6 kwietnia 1945 roku w Parszowicach kolo Wołowa doszło do spotkania podpułkownika Szyra i Stanisława Piaskowskiego (1901-1963) – Pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Dolny Śląsk z przedstawicielami dowództwa 1. Frontu Ukraińskiego pod kierownictwem podpułkownika Riepina. Na tym spotkaniu uzgodniono zasady i tryb przejmowania przez władze polskie od komendantur radzieckich wyzwolonych terenów. W wyniku przyjętych wówczas ustaleń 12 kwietnia 1945 r. został wydany rozkaz dowódcy 1. Frontu Ukraińskiego do podległych komendantur Armii Radzieckiej, nakazujący przekazanie polskiej administracji terenów poza strefą bezpośrednich działań bojowych.

Do powiatu świdnickiego w dniu 9 maja 1945 roku przybyła ekipa operacyjna pod kierownictwem Romana Dziamskiego. Jej skład stanowili oddelegowani z Polski centralnej fachowcy różnych branż. Po zapoznaniu się z aktualnym stanem świdnickich zakładów przemysłowych przystąpiono w sierpniu 1945 roku do przejmowania poszczególnych zakładów od radzieckiego komendanta wojennego.

Zachował się odręcznie napisany w języku rosyjskim protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 3 października 1945 roku dotyczący przejęcia przez władze polskie fabryki Heliowatt – Werke w Świdnicy. Protokół podpisali radziecki komendant wojenny major Gusiew i delegat Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów (KERM) inżynier Stanisław Gerson, późniejszy pierwszy dyrektor naczelny nowej fabryki. Dokument został ostemplowany pieczątką o treści: „Państwowa Fabryka Liczników i Zegarów Elektrycznych w Świdnicy”.

W owym czasie fabryka liczników była zdewastowana prawie doszczętnie. Ekipa rozruchowa licząca 11 Polaków i 195 Niemców rozpoczęła porządkowanie terenu. Wszędzie sterczały sterty żelastwa, walały się rozwalone mury budynków fabrycznych. Ekipa wywiozła 15 000 metrów sześciennych gruzu, wydobyto z pod gruzów wrak tokarki i kilka innych maszyn oraz kilka spalonych silników elektrycznych.

Ekipa rozruchowa podzieliła się na trzy grupy: grupa pierwsza porządkowała teren zakładu, grupa druga zajęła się naprawą wydobytych z pod gruzów maszyn a grupa trzecia zajęła się poszukiwaniem maszyn w zakładach przemysłowych na terenie miasta Świdnicy i powiatu świdnickiego. Do pionierów tego okresu należeli między innymi: Edmund Jęczmień, Jadwiga Kraus, Leszek Niebudek, Józef Osika, Mieczysław Pamuła, Zofia Rabiega, Halina Rosiak, Mieczysław Wojciechowski. Całością prac kierował inżynier Stanisław Gerson.

Już w grudniu 1945 roku rozpoczęto produkcję. Załoga liczyła wówczas 226 pracowników, w tym 167 Niemców. Początkowo tylko montowano elektryczne zegary sterujące z części poniemieckich, odnalezionych w piwnicach budynku produkcyjnego. Do końca roku 1945 zmontowano tych zegarów 1936 sztuk. Po udanym skompletowaniu niezbędnych maszyn już na początku 1946 roku rozpoczęto produkcję licznika jednofazowego typu EFK-1, również wykorzystując odnalezione części poniemieckie. Poza zegarami tych liczników w roku 1946 wyprodukowano 6300 sztuk.

3. Rozwój Fabryki Liczników od 1946 roku do PAFAL S.A. w 1992 roku

W dniu 3 sierpnia 1946 roku nastąpiło uroczyste otwarcie fabryki. Załoga wzrosła do 669 pracowników, przy czym liczba zatrudnionych tu Niemców zmalała do 39 osób. Pracę w fabryce podejmowali ludzie przybywający z różnych stron centralnej Polski. Byli to ekspatriaci z Wileńszczyzny, Poznaniacy, Ślązacy, rolnicy z okolic Krakowa i Lublina, zdemobilizowani żołnierze Wojska Polskiego. Większość nigdy nie miała styczności z produkcją przemysłową, ale trafiali się również fachowcy. Ówczesny dyrektor techniczny inżynier elektryk Witold Statkiewicz (1897-1964) organizował kursy dokształcające a w roku 1947 doprowadził do uruchomienia przyzakładowej szkoły zawodowej.

W historii rozwoju fabryki liczników wyróżnia się 5 etapów rozwoju:

1. I etap – lata 1945-1955 odbudowa obiektów fabrycznych, kompletowanie parku maszynowego, przygotowanie własnej dokumentacji technicznej na nowe typy liczników,

2. II etap – lata 1956-1968 rozwój produkcji i rozszerzanie asortymentu produkcyjnego,

3. III etap – lata 1962-1979 rozbudowa potencjału produkcyjnego i modernizacja technologii,

4. IV etap – lata 1980-1992 zdobywanie nowych rynków zbytu,

5. V etap – od 1992roku – prywatyzacja i działanie w nowych uwarunkowaniach.

W 1947 roku produkowano liczniki EFK-1 już w oparciu o własne części i podzespoły. Do końca tego roku wykonano 100 000 sztuk tych liczników.

W 1948 roku rozpoczęto produkcję nowego licznika jednofazowego typu A2 oraz licznika trójfazowego typu C1. Były to konstrukcje opracowane przez własne Biuro Konstrukcyjne, kierowane przez inżyniera Artura Metala.

W 1951 roku zmieniono nazwę fabryki na Zakłady Wytwórcze Aparatury Precyzyjnej A-6, w skrócie ZWAP. Wiązało się to z powstaniem nowego Centralnego Zarządu.

Pierwsze zamówienie eksportowe na 5000 sztuk liczników A2 otrzymano w 1952 roku z Rumunii. Wkrótce nadeszły zamówienia z Albanii, Bułgarii, Jugosławii, Grecji, Turcji, Iraku, Iranu, Jemenu, Arabii Saudyjskiej, Pakistanu, Kambodży, Cejlonu (obecnie Sri Lanka), Chin a nawet z Brazylii.

W 1955 roku Centrala Handlu Zagranicznego ELEKTRIM uzyskała z Indii propozycję uruchomienia tam fabryki liczników opartej o licencję ZWAP ale pod warunkiem opracowania dokumentacji technicznej dla licznika spełniającego wymagania norm brytyjskich. W związku z tym opracowano taką dokumentację i uruchomiono w 1958 roku produkcję nowego typu licznika A3, a następnie A4. Po zebraniu informacji o eksploatacji obu typów liczników, fabryka ZWAP w 1960 roku sprzedała do Indii licencję na produkcję liczników typu A4. Do nowej fabryki liczników w Bombaju dostarczono również wykonane w ZWAP-ie specjalistyczne urządzenia produkcyjne i pomiarowo-kontrolne. Ekipa fabryczna pod kierownictwem inżyniera Bogdana Micińskiego, ówczesnego szefa Działu Kontroli Technicznej, brała udział w konsultowaniu budowanej w Indiach fabryki liczników i przy uruchamianiu tam produkcji liczników.

W latach 1952-1963 zakładem kolejno kierowali dyrektorzy: Wacław Wyszyński od 15 lipca 1952 roku do 15 lipca 1955 roku, Emil Keller od 15 lipca 1955 roku do 30 kwietnia 1957 roku (latem tego roku wyjechał do Izraela), magister Roman Kozłowski od 1 maja 1957 roku do 30 listopada 1963 roku.

W roku 1960 ZWAP włączono do nowo utworzonego Zjednoczenia Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej „MERA” w Warszawie. W marcu 1970 roku Zjednoczenie „MERA” zmieniło nazwę fabryki na Zakłady Wytwórcze Aparatury Precyzyjnej – PAFAL. W dniu 8 grudnia 1972 roku nastąpiła kolejna zmiana aktu erekcyjnego zakładu i nazwę fabryki zmieniono na Zakłady Wytwórcze Aparatury Precyzyjne „MERA-PAFAL”.

W dniu 1 kwietnia 1960 roku został w Szczecinie uruchomiony przez ZWAP samodzielny zamiejscowy oddział produkcyjny na pełnym własnym rozrachunku. Była to realizacja państwowego programu aktywizacji zawodowej kobiet na Ziemiach Zachodnich. Przeniesiono tu produkcję zegarów elektrycznych, automatów schodowych, aparatury samochodowej i tablic wzorcowniczych liczników dla potrzeb Energetyki. Oddział ZWAP w Szczecinie funkcjonował do października 1964 roku i został przekazany do dyspozycji Zjednoczonych Zakładów Elektronicznej Aparatury Pomiarowej „ELPO” w Warszawie.

4. Postęp techniczny i nowe konstrukcje.

W latach 1960-1965 uruchomiono produkcję kolejnego licznika jednofazowego A-5 oraz liczników trójfazowych typu C3 i C5. Te konstrukcje również zostały opracowane przez fabryczne Biuro Konstrukcyjne i spełniały wysokie wymagania norm polskich, brytyjskich i nawet brazylijskich.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku w ZWAP-ie dokonano modernizacji wielu dotychczas produkowanych wyrobów i wprowadzono do produkcji cały szereg nowych asortymentów. Na szczególne wyróżnienie zasługują niżej wymienione:

1. licznik jednofazowy A-52 oraz A-522,

2. licznik jednofazowy 5A22m z wirnikiem na łożyskach magnetycznych,

3. licznik trójfazowy C-52 oraz C-521,

4. elektroniczne regulatory współczynnika mocy RC-4,

5. liczniki mocy maksymalnej,

6. liczniki trójfazowe z nadajnikiem impulsów,

7. liczniki do magnetofonów kasetowych dla Zakładów Radiowych imienia Marcina Kasprzaka w Warszawie.

W 1968 roku uruchomiono w Polsce produkcję samochodów osobowych typu Fiat 125p na licencji włoskiej firmy FIAT i w fabryce ZWAP rozpoczęto produkcję różnych czujników i wskaźników do tego samochodu. W tym czasie również w Zwiazku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) podjęto produkcję samochodów osobowych na licencji FIAT typu Fiat 124 pod nazwą WAZ (Łada). W związku z tym Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) podjął decyzję o uruchomieniu w ZWAP-ie produkcji czujników poziomu paliwa i czujników temperatury wody w chłodnicach. Od tej pory systematycznie wzrastały do ZSRS dostawy czujników i wskaźników do samochodów typu Żiguli. Zakład montażowy w mieście Togliatti w ZSRS w latach 1972-1974 otrzymywał rocznie ponad 300 000 sztuk tych kompletów.

Wkrótce dla szybko rozwijającego się przemysłu motoryzacyjnego ZWAP dostarczał różne wyroby, jak czujniki i wskaźniki, regulatory napięcia, szybkościomierze, wskaźniki i czujniki do samochodów dostawczych Tarpan, Nysa i do aut ciężarowych z Fabryki Samochodów Ciężarowych STAR w Starachowicach, nowy zestaw wskaźników ZWS-9 do modernizowanej wersji Fiata 126p (Face Lifting), 5 odmian zestawu wskaźników na licencji firmy JAEGER dla potrzeb Zakładów Przemysłu Ciągnikowego URSUS w Warszawie (ZPC), wdrożono również do produkcji krajowy termistor do czujników temperatury wody, opracowany wspólnie z Naukowo-Produkcyjnym Centrum Półprzewodników Unitra – CEMI w Warszawie oraz uruchomiono produkcję kasowników biletów dla wszystkich typów autobusów wytwarzanych w kraju.

W latach 1969-1970 dla potrzeb Fabryki Samochodów Osobowych w Warszawie (FSO) uruchomiono produkcję i rozpoczęto dostawy zestawu szybkościomierzy SF-67 i RESTYLING do Fiata 125p oraz dla Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Tychach różnych czujników i wskaźników do nowego typu licencyjnego samochodu Fiat 126p. W 1978 roku rozpoczęto dostawy dla FSO czujników i wskaźników do nowego typu samochodu osobowego – Poloneza. W 1979 roku, wdrożono do produkcji wskaźniki do ciągnika na licencji Massey Ferguson Perkins dla ZPC URSUS.

Również w 1968 roku zanotowano znaczny wzrost eksportu liczników w związku z realizacją dostaw liczników do Czechosłowacji. W tym czasie również wyeksportowano pewne ilości liczników jednofazowych do Albanii, Turcji, Libii, Kuwejtu, Birmy, Mongolii, Cejlonu (Sri Lanka), Kolumbii, Ekwadoru i Brazylii. W latach 1970-1975 ZWAP wkroczył na nowy rynek – Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) jako monopolista. Dostawy do NRD liczników jednofazowych i trójfazowych energii czynnej i biernej wzrosły z 6000 sztuk w 1970 roku do 20 000 sztuk w 1975 roku.

Decyzją Ministra Przemysłu Maszynowego z dnia 1 stycznia 1970 roku został przy ZWAP-ie utworzony Zakład Doświadczalny Aparatury Kontrolno-Pomiarowej i Urządzeń Specjalnych. Dyrektorem tego zakładu został inżynier Marian Jesionkowski, przeniesiony tu z Zakładu Doświadczalnego przy Lubuskich Zakładach Aparatów Elektrycznych „LUMEL” w Zielonej Górze (LZAE). Świdnicki Zakład Doświadczalny zajmował się jednostkową i małoseryjną produkcją aparatury pomiarowo-kontrolnej do badania modeli i prototypów różnych aparatów precyzyjnych oraz wykonywaniem urządzeń specjalnych do modernizacji technologii produkcyjnej.

Już w pierwszym roku działania zakładu doświadczalnego opracowano tu 11 unikatowych urządzeń produkcyjnych, nieznanych dotąd na rynku krajowym. Dużym osiągnięciem było wykonanie półautomatycznej linii do produkcji rdzeni liczników energii elektrycznej. Dotychczas 6 pracowników na maszynach odległych od siebie wykonywało szereg operacji produkcyjnych, a po wdrożeniu do eksploatacji nowej linii cały proces produkcji rdzeni licznikowych nadzorował tylko jeden pracownik.

Zjednoczenie Przemysłu „MERA” doceniając dziesięcioletnią działalność inżyniera Mariana Jesionkowskiego w inicjowaniu postępu technicznego w produkcji aparatury elektrycznej, powołało go w dniu 12 lipca 1980 roku na Zastępcę Dyrektora do spraw Technicznych w zakładzie „MERA-PAFAL”.

W latach osiemdziesiątych XX wieku na liniach produkcyjnych zainstalowano cały szereg nowoczesnych urządzeń pomiarowo-kontrolnych opracowanych przez zakładową kadrę techniczną. Wypada tu wymienić kilka najważniejszych osiągnięć:

1. komputerowa stacja do wzorcowania i legalizacji liczników trójfazowych,

2. mikrokomputerowa stacja do wzorcowania i legalizacji liczników jednofazowych,

3. nowa technologia przetwórstwa tworzyw sztucznych na automatycznych wtryskarkach małogramażowych typu MWA do produkcji drobnych części. (1987-1988).

W 1963 roku ZWAP jako pierwszy zakład w Świdnicy rozpoczął stosowanie procedur komputerowych. Zajmował się tym magister Lesław Wolański, korzystając z komputerów EMC ODRA 1003 zainstalowanych we Wrocławskich Zakładach Elektronicznych „ELWRO” i w Katedrze Metod Numerycznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Pierwszym etapem komputeryzacji było prowadzenie obliczeń pracochłonności technologicznej produkowanych wyrobów.

Wkrótce ZWAP stał się inicjatorem utworzenia w Świdnicy filii wrocławskiego Zakładu Elektronicznej Techniki Obliczeniowej (ZETO). Te działania spotkały się z czynnym zainteresowaniem kilku innych zakładów świdnickich – Świdnickiej Fabryki Urządzeń Przemysłowych (ŚFUP), Zakładów Elektrotechniki Motoryzacyjnej (ZEM) i Fabryki Wagonów „Świdnica” oraz Zakładów Aparatury Precyzyjnej „MERA-REFA” ze Świebodzic. Wreszcie w 1972 roku został otwarty w Świdnicy Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej, co zupełnie zrewolucjonizowało techniki obliczeniowe dla potrzeb technologii, gospodarki materiałowej i rozliczeń finansowych.

W latach siedemdziesiątych XX wieku stosowanie komputerowej techniki obliczeniowej było nad wyraz skomplikowane. Najpierw trzeba było na specjalnych dziurkarkach wykonać dziurkowanie setek tysięcy specjalnych kart w celu przeniesienia na nie podstawowych informacji o pracochłonności, materiałochłonności, strukturze wyrobów, płatnościach, wpłatach i tym podobnych danych. Później te karty wędrowały do czytników i odczytane dane były zapisywane na taśmach magnetycznych w maszynie cyfrowej wielkości kilku dużych szaf. Często zdarzało się, że drobny błąd popełniony przy dziurkowaniu jakiejś karty obracał w niwecz całość żmudnych obliczeń. Ale postęp techniczny, dokonany w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, zupełnie zmienił i uprościł całą technikę obliczeń komputerowych.

W latach 1956-1979 znacznie rozbudowano bazę produkcyjną zakładu. W latach sześćdziesiątych XX wieku wybudowano nową odlewnię metali kolorowych wraz z hartownią i bakieliciarnią, powiększono budynek wydziału obróbki mechanicznej i zbudowano nowy budynek dla wydziału montażowego. W latach siedemdziesiątych XX wieku zbudowano nową centralną kotłownię, kompresorownię, centralny magazyn surowców i podzespołów, nową bazę transportową i stołówkę, nową sieć energetyczną i stację transformatorową wysokiego i niskiego napięcia oraz neutralizator ścieków. Wybudowano także czterokondygnacyjny budynek przy ulicy Gdyńskiej dla zarządu fabryki i zakładowych biur technicznych. Na przyległym terenie zbudowano i uruchomiono dobrze wyposażoną zakładową przychodnię zdrowia. W tych latach generalnie unowocześniono park maszynowy i usprawniono urządzenia oświetleniowe i wentylacyjne.

 

Rok	Osób ogółem	W tym pracowników inżynieryjnych i technicznych
1945	226	6
1947	957	43
1949	1543	173
1960	2036	232
1968	2532	325
1971	2745	351
1980	3260	395
1990	2561	352

 

Dynamikę rozwoju zakładu obrazuje wzrost zatrudnienia:

Kobiety stanowiły około 60% ogólnej liczby zatrudnionych.

Duże zasługi w unowocześnianiu i rozbudowie zakładu wnieśli ówcześni dyrektorzy: magister Jerzy Olczak w latach 1963-1968, a następnie magister Stanisław Tracz w latach 1968-1982. Kolejny dyrektor magister Stanisław Ogrodnik kontynuował dalszy rozwój zakładu i doprowadził do prywatyzacji w 1992 roku.

5. Prywatyzacja i nowy PAFAL S.A.

Początek lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy wiele dużych firm znalazło się w sytuacji kryzysowej, nie dotknął w takim stopniu ZWAP-u. Co więcej, szybko okazało się, że jego pozycja na rynku znacznie wzmocniła się. Inwestowano w dalszy rozwój przedsiębiorstwa i wprowadzano z powodzeniem nowe technologie bez korzystania z kredytów bankowych – tylko bazując na własnych środkach finansowych. Dobrze wynegocjowane i podpisane kontrakty eksportowe z solidnymi partnerami zagranicznymi zapewniały pełną płynność finansową firmy.

W lipcu 1990 roku Sejm przyjął ustawy regulujące prywatyzację państwowych firm. W grudniu 1990 roku dyrekcja ZWAP rozpoczęła starania o przekształcenie państwowej firmy ZWAP „MERA-PAFAL” w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i w dniu 20 marca 1991 roku Ministerstwo Przekształceń Własnościowych podjęło decyzję o wpisaniu ZWAP-u na listę przedsiębiorstw przewidzianych do prywatyzacji w pierwszej kolejności. W dniu 20 marca 1992 roku podpisano w Warszawie akt notarialny o przekształceniu ZWAP „MERA-PAFAL” w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa, a 30 kwietnia 1992 roku dokonano wpisu tego aktu prawnego do rejestru w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu. Od tego momentu rozpoczęła się działalność „nowej” firmy pod nazwą Fabryka Aparatury Pomiarowej „PAFAL” Spółka Akcyjna – w skrócie PAFAL S.A.

Po prywatyzacji rozpoczęto w PAFAL S.A. intensywne prace nad unowocześnieniem produkowanego asortymentu. W pierwszej kolejności skoncentrowano się na podniesieniu parametrów produkowanych liczników energii elektrycznej. Wkrótce konstruktorzy wprowadzili do produkcji nowe typy liczników, mierzących pobór energii elektrycznej z dokładnością do 1% w szerokim zakresie obciążeń od 10% do 600% prądu znamionowego. Nowe typy liczników przystosowano do pracy w rozszerzonym zakresie temperatur od -20°C do +55°C. Produkowane od tej pory liczniki spełniały wszystkie wymagania norm międzynarodowych UIC, a także niemieckich DIN i VDE, brytyjskich BS oraz zaostrzonych polskich PN. W 1992 roku na liczniki uzyskano certyfikat dopuszczający je do sprzedaży na terenie Unii Europejskiej. Tym samym PAFAL S.A. dołączył do elitarnej grupy europejskich firm takich jak SIEMENS, LANDIS & GYR i SCHLUMBERGER.

W programie produkcyjnym sprywatyzowanej fabryki znalazły się liczniki jednofazowe i trójfazowe mierzące energię czynną i bierną, jedno- i dwutaryfowe, bezpośrednie i przekładnikowe (transformatorowe), nisko i wysokoamperowe, liczniki wyposażone w nadajniki impulsów i we wskaźniki mocy maksymalnej, wielotaryfowe mikroprocesorowe rejestratory mocy i zużytej energii, elektroniczne przełączniki taryfowe, sygnalizatory zaniku napięcia w układach pomiarowych i wiele innych wyrobów. Nadal wyroby dla przemysłu motoryzacyjnego stanowiły około 18% wartości sprzedaży.

6. Organizacje techniczne: SEP – KTiR – SIMP

Niemal od pierwszych dni istnienia ZWAP-u liczni racjonalizatorzy wnosili swój wkład w usprawnianie procesów technologicznych i wprowadzanie zmian konstrukcyjnych w produkowanych wyrobach. Różny był zakres składanych projektów i usprawnień – od bardzo prostych takich jak na przykład zastąpienie wiercenia otworów przez wycinanie na prasie, albo zastąpienie nitowania przez klejenie niektórych nadających się do tego części. Ale były też zgłaszane projekty dotyczące bardziej skomplikowanych zadań jak przykładowo automat do zwijania sprężynek czy przystawka do zliczania obrotów tarczy wirnika w legalizowanym liczniku. Pierwszym projektem w dziejach ZWAP-u było usprawnienie zgłoszone przez inżyniera Kasperskiego oraz techników Kasperskiego i Baranowskiego, dotyczące zastosowania utwardzanych wierteł piórkowych w miejsce tradycyjnych spiralnych do wiercenia otworów w licznikowych magnesach hamujących. Jednym z pierwszych usprawnień był też pomysł Romualda Szmidta, wprowadzający zautomatyzowane lakierowanie osłon licznikowych skrzynek zaciskowych. Duże znaczenie miało też wprowadzone przez Kasperskiego sztuczne starzenie magnesów licznikowych, co ten proces skróciło z trzech miesięcy do jednego.

Organizatorem Klubu Techniki i Racjonalizacji (KTiR) był inżynier Tadeusz Słomczyński, który w latach 1952-1957 był Zastępcą Dyrektora do spraw Technicznych. Zakładowe Koło Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) założył w 1961 roku inżynier Marian Jesionkowski, który pracę w ZWAP-ie podjął już w 1952 roku po ukończeniu Liceum Elektrycznego. Do Koła Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP) wkrótce wstąpiła większość pracowników inżynieryjno-technicznych zakładu.

7. Szkolnictwo zawodowe

We wrześniu 1947 roku przy fabryce zorganizowano Zakładową Szkołę Przemysłową w budynku przy ulicy Jagiellońskiej. Dyrektor Szkoły Kazimierz Rosłanowski dokładał starań o dobór kompetentnych nauczycieli zawodu i już w czerwcu 1949 roku szkołę ukończyło 12 elektryków oraz 13 mechaników.

8. Działalność socjalna i Foto-Kronika

W 1962 roku powstał zakładowy ośrodek wczasowy w Kołobrzegu. W trzech dużych pawilonach było 250 miejsc. Ośrodek działał w okresie od maja do września, umożliwiając w tym czasie wypoczynek na turnusach czternastodniowych łącznie dla około 1900 osób.

W 1969 roku uruchomiono w Olejnicy nad jeziorem Górsko w obecnym województwie wielkopolskim ośrodek wypoczynkowo-żeglugowy o powierzchni 1,5 hektara, gdzie ustawiono 20 domków campingowych, urządzono świetlicę, kuchnie dla wczasowiczów i zaplecze sanitarne dla 600 osób w sezonie letnim. Zorganizowano również ośrodek kolonijny w Karlinie.

W 1977 roku zakładowe koło Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK) zorganizowało w Sokolcu w Górach Sowich bazę sportów zimowych z pomieszczeniami noclegowymi dla 28 osób. Baza miała zaplecze kuchenne i sanitarne.

W 1961 roku w budynku obecnie należącym do parafii ewangelicko-augsburskiej w Świdnicy przy ówczesnej ulicy Marchlewskiego (obecnie ulica Księżnej Agnieszki) uruchomiono Zakładowy Dom Kultury (ZDK). ZDK stanowił doskonałą bazę dla działalności kulturalno-oświatowej, ponieważ znajdował się w pobliżu ZWAP-u a jednocześnie był usytuowany prawie w centrum miasta. W tym Domu Kultury znajdowała się duża sala konferencyjna, klubo-kawiarnia, wypożyczalnia sprzętu sportowego i turystycznego. W licznych pomieszczeniach prowadziły swoją działalność różne stowarzyszenia: Kółko Łowieckie, Kółko Fotograficzne, Klub Seniora i Klub Techniki i Racjonalizacji. Zakładowa orkiestra dęta licząca 52 członków, również znalazła w ZDK swoje miejsce.

Dla poprawy zaopatrzenia stołówki fabrycznej w mięso w latach 1950-1956 przy ZWAP-ie istniał Ośrodek Zaopatrzenia Robotniczego – prowadzono tu przyzakładową hodowlę świń w oparciu o odpady z fabrycznej stołówki. Stado liczyło 40 tuczników i było bazą zaopatrzenia stołówki w mięso.

W 1951 roku fabryka otrzymała od Zarządu Miasta areał 11 hektarów ziemi uprawnej i został tu utworzony Pracowniczy Ogród Działkowy „Relaks” liczący 330 członków. Przy wspólnym zaangażowaniu działkowców, Rady Zakładowej Związku Zawodowego Metalowców i kierownictwa fabryki wykonano ogrodzenia i założono instalacje elektryczne oraz wodociągowe.

Od 28 lutego 1960 roku zaczęła ukazywać się Tygodniowa Foto-Kronika Zakładu z inicjatywy inżyniera Bogdana Trojnickiego, ówczesnego Głównego Energetyka i magistra Zenona Burskiego – Starszego Inspektora Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Średnio co dwa tygodnie były w tej Kronice prezentowane bieżące wydarzenia z życia zakładu i miasta. Arkusze Foto-Kroniki były umieszczane w specjalnej gablocie, znajdującej się w centralnym punkcie placu fabrycznego. Fotografie i krótkie teksty, nieraz krytyczne, cieszyły się dużą popularnością wśród załogi zakładu. Po przeniesieniu w 1964 roku inżyniera Bogdana Trojnickiego na stanowisko Zastępcy Dyrektora do spraw Technicznych w Zakładach Aparatury Precyzyjnej „MERA-REFA” w Świebodzicach i odejściu magistra Zenona Burskiego na stanowisko Przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Świdnicy – dalsze istnienie Foto-Kroniki zapewnili członkowie Kolegium Redakcyjnego w składzie: inżynier Zenon Wicher, Antoni Dudziak i Tadeusz Jarosz. W ciągu dziesięcioletniego okresu istnienia ukazało się ponad 250 wydań tej Foto-Kroniki.

W maju 1955 roku został utworzony przy ZWAP-ie Zakładowy Chór Mieszany „HEJNAŁ”, który pod kierownictwem Józefa Celejewskiego istniał do 1970roku, dając w okresie swego istnienia 165 koncertów. Od 1964 roku chór „HEJNAŁ” przejęły Dolnośląskie Zakłady Białoskórniczo-Rękawicznicze „Renifer” w Świdnicy. Chór liczący 63 osoby w okresie swego istnienia zdobył wiele nagród i wyróżnień, występując na różnych imprezach muzycznych w Świdnicy i w wielu miastach Dolnego Śląska.