Nie ma chyba drugiej takiej firmy w historii świebodzickiego przemysłu zegarowego jak Urania (niem. „Regulator-Uhrenfabrik Urania GmbH„), której produkty cieszyłyby się tak dużą renomą, kunsztem i walorami artystycznymi wśród kolekcjonerów dawnych zegarów. Czasomierze wyprodukowane przez fabrykę z Pełcznicy – oprócz fachowego i wytwornego wykonania – zaliczają się dzisiaj do bardzo rzadkich okazów kolekcjonerskich, a ich wartość na internetowych aukcjach osiąga czasami bardzo wysoką cenę. Warto tutaj jednak podkreślić, że pomimo cennych produktów, na temat naszej firmy rozpisywano się raczej skromnie. Dlatego na temat Uranii zachowały się nieliczne informacje, na podstawie których możemy wyrywkowo zobrazować jej kilkunastoletnią historię, działania i zakres produkcji.
Tradycja głosi, że założycielami spółki byli pracownicy jednego z koncernów zegarowych, funkcjonujących wówczas na terenie naszego miasta. Oni to właśnie, na terenie dawnej przędzalni lnu w Pełcznicy (należącej wcześniej do rodziny von Kramsta), postanowili uruchomić niewielką fabrykę, w której produkowano zarówno mechanizmy zegarowe, jak i gotowe czasomierze przeznaczone głównie do domowego użytku. Spółka Urania rozpoczęła swoją działalność 1 stycznia 1900 roku. Zresztą na temat naszej firmy zachowała się krótka informacja w niemieckim czasopiśmie poświęconym zegarom – Deutsche Uhrmacher-Zeitung (numer z lutego 1900 roku), w którym napisano, że:
Urania była jedną z ostatnich wytwórni zegarów, które powstały na terenie dawnych Świebodzic. Czasy jednak, w jakich przyszło jej działać, nie należały raczej do zbyt pomyślnych w historii świebodzickiego przemysłu zegarowego. U schyłku XIX stulecia wiele istniejących tutaj spółek zegarowych przeżywało bardzo dotkliwy kryzys gospodarczy. Był on spowodowany głównie wzajemną konkurencją, niedoborem wykształconej kadry kierowniczej, a także brakiem środków finansowych na dalszy rozwój i zakup środków produkcji. Jak więc w takiej sytuacji radziła sobie nasza firma? Najwidoczniej udało jej się nie tylko przetrwać trudny okres w dziejach tutejszego zegarmistrzostwa, ale z czasem stała się ona również jedną z najprężniej rozwijających się spółek zegarowych działających w tych okolicach. Dużym zaskoczeniem w historii naszej firmy jest również przyjęcie nazwy „Urania”, która zapożyczona została od imienia greckiej muzy astronomii. Wybitny badacz dziejów przemysłu zegarmistrzowskiego w Niemczech – Hans Henrich Schmid – w swoim leksykonie poświęconemu dawnym spółkom zegarowym, wymienia jeszcze cztery inne wytwórnie zegarów, które nosiły taką samą nazwę jak firma z pobliskiej Pełcznicy.(3) Co więc skłoniło byłych pracowników koncernu Beckera, aby powielić nazwę swojej spółki nawiązującej do imienia greckiej muzy? Dziś nie wiadomo.
W ciągu swojej kilkunastoletniej działalności Urania zasłynęła przede wszystkim jako producent mechanizmów zegarowych, których wyprodukowano tutaj ponad 100 tysięcy sztuk.(4) Poza tym była ona również znana z produkcji zegarów pod własną marką, przeznaczonych głównie do domowego użytku, na których można było spotkać dość charakterystyczny napis o treści: REFORM. Z zachowanych przekazów źródłowych wiadomo nam, że z końcem 1904 roku mury tej niewielkiej fabryki opuścił 25-tysięczny zegar.(5) Jednak dzisiaj trudno jest ustalić ile tak naprawdę wyprodukowano kompletnych czasomierzy w krótkiej historii istnienia firmy. Niektóre źródła wspominają, że miejscowa spółka mogła być też producentem mechanizmów zegarowych w tzw. „amerykańskim stylu”, co może świadczyć o tym, że tutejsze wyroby mogły trafiać także na bogate rynki europejskie (do Anglii, Norwegii, Szwecji), a nawet i dalej (do USA).
Kres istnienia Uranii przyniósł rok 1912. Wówczas to miejscowa spółka stała się częścią innego koncernu zegarowego ze Świebodzic o nazwie Sölch & Jäckel (S&J). Dzięki temu przejęciu nabywca naszej firmy nie tylko powiększył zakres swojej produkcji, ale stał się z czasem bardzo liczącym się producentem zegarów na terenie naszego miasta.(6) Nabyte przez Sölcha & Jäckela aktywa Uranii składały się nie tylko z budynków fabrycznych i parku maszynowego ulokowanego w Pełcznicy. Poza majątkiem trwałym nabywca zyskał przede wszystkim znakomitą technologię wytwarzania mechanizmów zegarowych, a także możliwość posługiwania się marką po przejętej firmie. Dlatego też na zegarach produkowanych przez S&J zaczęła coraz częściej pojawiać się od 1912 roku sygnatura z napisem REFORM.
Obecnie trudno się doszukać śladów po dawnej spółce zegarowej w zabudowie przemysłowej Świebodzic. Budynki przy ulicy Długiej (na Pełcznicy), w których niegdyś funkcjonowała Urania, już dawno zostały przebudowane i przystosowane pod zapotrzebowanie innej branży przemysłowej. Dzisiaj jedynie na aukcjach internetowych można od czasu do czasu natknąć się na czasomierze Uranii, które podkreślają wysoki kunszt i wytworny styl nadawany zegarom przez dawnych pracowników i rzemieślników zatrudnionych w przemyśle zegarowym na terenie naszego miasta.
Przypisy:
1. Clemens Martini (1799-1862), niemiecki przedsiębiorca, twórca i założyciel nowoczesnej bielarni płótna w Augsburgu (1832), która z czasem stała się wzorem dla innych tego typu przedsiębiorstw na terenie Niemiec (stąd pojęcie „bielarnia typu Martiniego”).
2. Oryginalna treść ogłoszenia brzmiała: Neue Uhrenfabrik: Aus Freiburg / Schlesien wird berichtet, daß die Gebäude der ehemals Martini’schen Spinnerei in Polsnitz von einem Konsortium behufs Gründung einer Regulator-Uhrwerkefabrik unter dem Namen „Urania” angekauft worden seien. die Gründer sollen bisher in der Freiburger Uhrenindustrie beschäftigt gewesen sein.
3. H.H. Schmid: Lexikon der Deutschen Uhrenindustrie 1850-1980: Firmenadressen, Fertigungsprogramm, Firmenzeichen, Markennamen, Firmengeschichten. Herausgeber, Deutsche Gesellschaft für Chronometrie 2012.
4. Jubileuszowy, 100-tysięczny mechanizm zegarowy, wyprodukowano w Uranii w listopadzie 1911 roku.
6. Firma Sölch & Jäckel była znana do tej pory głównie jako producent drewnianych obudów i skrzyń do zegarów. Dopiero przejęcie Uranii, pozwoliło jej stać się cenionym producentem kompletnych czasomierzy.
Wykaz źródeł:
1. H.H. Schmid: Lexikon der Deutschen Uhrenindustrie 1850-1980: Firmenadressen, Fertigungsprogramm, Firmenzeichen, Markennamen, Firmengeschichten. Herausgeber, Deutsche Gesellschaft für Chronometrie 2012;
2. Urania. Wandel der Zeit (w: www.wandel-der-zeit.de);
3. Mikrolisk. The horological trade mark index (w: www.mikrolisk.de);
4. Urania Vienna Regulator (w: www.mb.nawcc.org).